Bùi Tiến Tuấn
( 1971- ......)
Quê ở Hội An, họa sĩ sinh năm 1971, tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật TPHCM năm 1998 và hiện đang là giảng viên của trường.
Họa sĩ Bùi Tiến Tuấn
Hành trình đầy đam mê với lụa
Hơn 10 năm qua, những điều mà Bùi Tiến Tuấn (ảnh) đã đam mê, sáng tạo với tranh lụa được xem như một cuộc cách tân, góp phần quan trọng giúp hồi sinh tranh lụa Việt Nam.
Là một trong những tên tuổi gây ấn tượng với mỹ thuật đương đại Việt Nam bằng một phong cách riêng biệt, Bùi Tiến Tuấn còn là tên tuổi có hấp lực khá đặc biệt với thị trường, tác phẩm của anh được giới sưu tập trong nước và quốc tế ưa chuộng. Triển lãm cá nhân lần thứ 9 chủ đề Hơi thở nhẹ và giới thiệu sách nghệ thuật cùng tên của anh ra mắt giới nghệ thuật tại Eight gallery (số 8, Phùng Khắc Khoan, quận 1, TPHCM) ngày 14-4.
Người phụ nữ đương đại trên tranh lụa
Không giống với hình ảnh những người phụ nữ trong tranh lụa xưa, thường mang vẻ đẹp truyền thống với nét đằm thắm chân quê, nhẹ nhàng, nền nã; Bùi Tiến Tuấn chọn một góc nhìn khác - anh say mê với đề tài những cô gái chốn thị thành. “Tôi thích bắt nhịp một chút với đời sống hiện đại, với hơi thở gấp gáp, ồn ào, náo nhiệt của phố thị. Tôi thích vẽ những cô nàng gái quê lên phố, có chút kệch cỡm, có chút ngả ngớn, nhưng từ họ đã toát lên hơi thở của cuộc sống. Những cô gái thành thị thời trang, phù phiếm hay những cô nàng ta bắt gặp đâu đó ở quán bar, cà phê hay bi da… Họ một phần muốn thể hiện, phần khác chỉ cốt để làm duyên làm dáng, nghịch ngợm, bỡn cợt. Tôi đưa các cô gái vào tranh, cố gắng sao cho hợp với chất nhẹ nhàng và bềnh bồng, hư ảo của lụa”, anh chia sẻ.
Cũng thật lạ, ngắm những bức tranh lụa của Bùi Tiến Tuấn, người xem có những cung bậc cảm xúc và trải nghiệm khá thú vị. Anh khai thác đề tài người phụ nữ đương thời - phụ nữ chốn thị thành - với bố cục tình tứ nhưng mạnh mẽ. Trong tranh, anh đưa chủ thể chiếm không gian gần như tràn ngập, với cách cắt cúp cố tình phô diễn thân thể, bố cục theo trục ngang nhằm tạo sự lãng đãng trôi, phi trọng lượng. Sự tinh tế trong tranh Bùi Tiến Tuấn còn nằm ở tính ước lệ, đan xen từng nét màu, mảng, miếng... Tất cả nương vào nhau, dìu nhau qua sự uyển chuyển của từng nhịp điệu, tiết tấu. Chất liệu là ưu điểm, tác giả hiểu điều này để khai thác như chơi, mà lại thật trội về kỹ thuật và mỹ cảm của lụa…
Bìa sách Hơi thở nhẹ
Nhà nghiên cứu Bùi Quang Thắng nhận định: “Tranh của Bùi Tiến Tuấn có khả năng tạo được ấn tượng thị giác ngay lập tức, là do tính độc đáo về bố cục. Anh khá cầu toàn trong việc tìm bố cục cho tác phẩm, bao giờ anh cũng có nhiều bản phác thảo cho một bức tranh và lựa chọn được phương án tối ưu”.
Quê ở Hội An, họa sĩ sinh năm 1971 này tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật TPHCM năm 1998 và hiện đang là giảng viên của trường. Anh từng tham gia các triển lãm quốc tế tại gallery Combee Farm (Anh - 1999), Art Exhibition for World Peace (Seoul, Hàn Quốc - 2000), cùng nhiều triển lãm nhóm. Anh có tranh trong bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM và nhiều nhà sưu tập tư nhân. Trước đây, những cô gái thành thị từng xuất hiện trong các triển lãm của anh gồm: Những hình nhân trên đường phố (2007), Lụa (2009), Phù phiếm (2011, 2012, 2014), Sợi chỉ đỏ (2013). Năm 2017, Hơi thở nhẹ từng được giới thiệu tại Quảng Nam và lần này là tại TPHCM.
Thêm hương sắc cho tranh lụa Việt
Bùi Tiến Tuấn bộc bạch: “Hơi thở nhẹ xâu chuỗi lại quá trình thai nghén kéo dài. Tôi khước từ những ước lệ mang tính đa nghĩa, từ nhận diện hiện thực đến tư duy hình tượng. Việc đặt để hay khoác lên các chủ thể một hình ảnh chỉ là cái cớ, nhằm mở rộng tính tương tác, soi rọi vào bản chất thị dân của hoàn cảnh. Tôi vay mượn, tựa vào đó để một lần nữa phơi bày chất phù phiếm, hoặc gợi cảm, sức sống thanh tân...
Trên 20 năm lặng lẽ làm việc, suy ngẫm, kiếm tìm và hơn 10 năm cầm cọ chuyên nghiệp, anh đã tạo được cho mình một cõi giới nghệ thuật sinh động, có sức tỏa sáng bằng tranh lụa. Theo thời gian, những nét cọ của anh ngày một già dặn, trưởng thành hơn, nhưng lụa của Bùi Tiến Tuấn vẫn toát ra sự trong trẻo, ngọt ngào và bay bổng của một tâm hồn tài hoa. 10 năm nay, anh trở thành gương mặt vẽ tranh lụa đương đại được chú ý và thành công nhất. Trên thị trường hiện nay, lụa có khá nhiều xuất xứ, nhưng anh luôn ưu tiên lụa dệt truyền thống của Việt Nam, trong đó có lụa từ làng Mã Châu, tỉnh Quảng Nam. Nhận xét về tranh của anh, nhà phê bình nghệ thuật Nguyễn Quân nói: “Lụa của Bùi Tiến Tuấn mang lại một âm, một hương, một sắc khác cho tranh lụa đang héo úa ở nước ta”.
Khác với chất liệu sơn dầu, sơn mài hiện đại, các họa sĩ không cần phác thảo vẫn có thể đưa trực tiếp ý tưởng, cảm xúc của mình lên toile hay vải mà không sợ hỏng. “Tranh lụa không sửa đi sửa lại được. Nghiền ngẫm cẩn thận và làm đi, làm lại phác thảo để cho ra một tác phẩm bay bổng, nhẹ nhàng. Lâu lắm rồi, mới lại thấy một họa sĩ làm việc thận trọng, nghiêm túc và chuyên nghiệp như Bùi Tiến Tuấn. Tạo hình những đường viền tinh tế, mềm mại, những mảng màu đặt đúng chỗ, chỉ có thể là kết quả của một sự nghiền ngẫm chín chắn cộng với bút pháp điêu luyện”, họa sĩ Nguyễn Thanh Bình nhận định.
Nhà nghiên cứu mỹ thuật Phạm Long thì cho rằng: “Tôi thích tranh lụa của Tuấn. Xem chúng, mắt ta luôn bị những đường nét thanh tú và gợi cảm của các vẻ đẹp nữ đang độ xuân thì hoặc từng trải, nhưng rất thu hút. Bố cục khá độc đáo, thân mật, thường là cận cảnh, tạo tình cảm gần gũi không ranh giới. Hòa sắc êm ả, không màu mè và luôn có điểm nhấn thi vị. Anh thành công trong việc tạo dựng được bầu không khí trữ tình ám ảnh mọi cảnh huống, mọi cử chỉ, đó là điều hiếm gặp ở các họa sĩ ta hiện nay. Hơn nữa, lối dụng bút với nét mảnh vờn chủ đạo, mảng hình thể lớn, khi tròn trịa, lúc mảnh mai và rất “rung” của Tuấn cũng đạt tới độ cao thủ...
Cuốn sách nghệ thuật Hơi thở nhẹ có nội dung nhìn lại hành trình 10 năm hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp (2007-2017) của Bùi Tiến Tuấn, bắt đầu từ thuở ấu thơ, với ước mơ được vẽ và vẽ. Sách gồm bài viết của nhiều tác giả uy tín, giới thiệu tác phẩm trên nhiều chất liệu của Bùi Tiến Tuấn như lụa, giấy dó, sơn mài, sơn dầu, phác thảo; hình ảnh làm việc từ xưởng vẽ ra ngoài xã hội, từ trường về nhà. Đặc biệt, sách “bật mí” tác phẩm thuộc các bộ sưu tập tư nhân và bảo tàng. Sách dày 200 trang, do Nhà xuất bản Mỹ thuật ấn hành năm 2018.
Minh An
Tác phẩm
Họa sĩ Bùi Tiến Tuấn: “Vẽ khỏa thân là để khám phá các khía cạnh của sự quyến rũ”
Triển lãm và giới thiệu sách cùng tên Nguyệt sáng gương trong của Bùi Tiến Tuấn diễn ra tại Eight Gallery (8 Phùng Khắc Khoan, TP.HCM) từ ngày 23/5 đến 6/6/2021. Đây là cuốn sách tranh lụa khỏa thân đầu tiên của Việt Nam, cũng là triển lãm hiếm hoi về chủ đề này.
Cuốn sách Nguyệt sáng gương trong (NXB Mỹ thuật, 2021) của Bùi Tiến Tuấn giới thiệu 58 tranh khỏa thân, 3 phác thảo khỏa thân và vài tranh thiếu nữ thị thành. Tạp chí Mỹ thuật có cuộc trò chuyện cùng họa sĩ Bùi Tiến Tuấn, nhân triển lãm cá nhân lần thứ 11 và cuốn sách vừa ra mắt của anh.
* Nhiều bức tranh trong Nguyệt sáng gương trong được thể hiện với bố cục ngang, vì sao anh chọn bố cục này?
– Thường với bố cục ngang, người vẽ chọn tỷ lệ 1/3. Đó là một tỷ lệ vàng khá chuẩn. Nhưng chính vì khá chuẩn nên nó tạo nên thách thức cho bản thân tôi. Vì ở tỷ lệ chuẩn đó, tôi lại muốn cường điệu về ngôn ngữ hình một cách tự do nhất, hào phóng nhất. Tôi muốn hợp lý hóa sự phi lý này trong chính khung hình tỷ lệ 1/3. Và đương nhiên, lắm lúc tôi cũng chọn những phá cách với bố cục ngang bằng những tỷ lệ khung hình khác.
Bìa sách Nguyệt sáng gương trong vừa xuất bản. Thiết kế bìa: Huỳnh Quang Thọ
Trong tranh bố cục ngang, những hình thể nữ giới treo lơ lửng, bồng bềnh. Và phi trọng lượng. Nhiều khán giả khi thưởng lãm tranh khỏa thân của tôi thường nói đùa rằng bức tranh có thể treo ngược lại vẫn đẹp. Tính phi trọng lượng đã mang đến cho người xem cảm giác đó, cấu trúc ngang đã cho phép tôi biểu hiện được ý đồ sâu xa đó.
Bố cục ngang với những bức khỏa thân, cho phép tôi tạo ra không gian tranh mở mọi chiều kích và vô hạn về mọi hướng. Dù đó là những gam màu sáng, nhẹ, hoặc những gam màu thâm trầm, cô đặc, tạo nên không gian sạm tối, thì chiều kích không gian vẫn được mở theo nghĩa đen. Tôi luôn thấy ở đó sự tương thích giữa không gian đen sâu thăm thẳm, hoặc không gian gợi mở, hướng thượng, trong trẻo. Điều này, hẳn có họa sĩ sẽ không tán đồng về mặt lý luận. Nhưng thực tế những gì được tôi thể hiện trên tranh đã cho thấy điều đó có tính đúng đắn, sâu xa của nó. Cả người thực hành và người thưởng thức đều đòi hỏi phải có sự nhạy cảm vi tế khi trải nghiệm.
Tuy nhiên trong cả những bức bố cục ngang, hoặc bố cục đứng, thì tôi vẫn chú trọng tới sự sắp xếp, đặt để các chủ thể, các chi tiết. Mô tả các chi tiết đặc trưng của nữ giới như tín hiệu bộ phận sinh dục, bầu ngực, mắt, môi, từng ngón tay… trong tranh tôi luôn tạo ra sự khiêu gợi, quyến rũ. Nhưng đó là sự quyến rũ của cái đẹp, sự mời gọi thưởng thức cái đẹp, chứ không phải là sự khơi dậy những dục vọng bình thường
Ẩn lan (mực acrylic trên lụa, 48cm x 97cm, 2019)
Em dài quên cân đối 2 (mực acrylic trên lụa, 51,5cm x 104,5cm, 2020)
Gái lười mèo lười 4 (mực acrylic trên lụa, 60cm x 150cm, 2019)
* Vẽ nhiều bức khỏa thân khác nhau, anh có áp lực vì sợ giống nhau không?
– Trước khi trả lời câu hỏi này, tôi xin minh định một điều để tránh những ngộ nhận không cần thiết. Đó là tôi không vẽ một hình mẫu người phụ nữ cụ thể nào, mà tôi đang vẽ những hình nhân của cái đẹp. Chính với lập trường về mặt tư tưởng này, khi sáng tạo tôi chưa bao giờ nghĩ mình đang lặp, đang vẽ giống với những bức tranh mình đã vẽ trước đó.
Hơi thở nhẹ 6 (mực acrylic trên lụa, 40cm x 87cm, 2017)
Khẽ chạm 1 (mực acrylic trên lụa, 60cm x 85,5cm, 2020)
Khẽ chạm 2 (mực acrylic trên lụa, 67cm x 110cm, 2020)
Lời thì thầm (mực acrylic trên lụa, 46cm x 125cm, 2020)
Thêm nữa, tôi không tủn mủn suy tư cho từng bức tranh cụ thể, mà luôn lên ý tưởng cho từng loạt tác phẩm. Khi ý tưởng đủ sâu, sự trăn trở đủ tạo nên một cú bùng vỡ thì tôi sẽ vẽ đến khi tự thấy đã đạt được ngưỡng thăng bằng của xúc cảm, của cái nhìn. Như loạt tranh khỏa thân này, tôi muốn thiết lập tam giác thẩm mỹ giữa phù phiếm, mong manh và vĩnh cửu, được nhận diện ra môi, ngực và bộ phận sinh dục. Khi thấy mình đã vẽ đủ để khẳng định được tư tưởng ấy, với vài chục bức tranh, tôi dừng lại. Nói tóm lại, vẽ khỏa thân là để khám phá các khía cạnh của sự quyến rũ.
Khi bạn đã có tư tưởng, tư duy, trăn trở với chủ đề và luôn quan sát cuộc sống thì chắc chắn bạn không thể lặp lại mình được.
Một mình 2 (mực acrylic trên lụa, 87,5cm x 84,5cm, 2019)
Người đẹp ngủ 2 (mực acrylic trên lụa, 51,5cm x 146,5cm, 2021)
Nguyệt sáng gương trong 2 (mực acrylic trên lụa, 50cm x 130cm, 2021)
– Có một điều hơi mâu thuẫn, dù xã hội ngày càng phát triển, nhưng những mâu thuẫn về giới, đặc biệt là với phụ nữ, vẫn còn lớn. Mâu thuẫn này thường đến từ những ngộ nhận, trong đó có ngộ nhận về sự bất đồng của nữ tính và nữ giới. Nhưng trong cái nhìn của tôi thì không. Và tranh tôi cho thấy nữ tính chính là nữ giới, nó không mâu thuẫn hoặc bất đồng.
Bản năng người nữ theo tôi chính là bộc lộ được sự nữ tính vốn có và linh hoạt của mình, chứ không phải là những đòi hỏi về mặt ý thức như kiểu lên tiếng về nữ quyền, hoặc phân chia giới tính kiểu nữ giới. Đó chỉ là đòi hỏi mang tính xã hội và là đòi hỏi mang tính phái sinh, nằm bên ngoài, chứ không thuộc về bản năng nữ tính.
Và một điều quan trọng không kém, đó là tôi duy mỹ, nhưng không thờ ơ, không dửng dưng với thời đại mình đang sống. Chỉ khác với mọi người, đó là tôi quan sát bản chất của đời sống, sự biến chuyển của xã hội đương đại qua lăng kính lãng mạn hóa. Tôi bóc trần mọi khía cạnh lãng mạn của đời sống, của cuộc sống đô thị nhộn nhịp, xô bồ bằng cách bóc trần những lớp quần áo, lụa là của người phụ nữ. Đó là nguyên cớ xuất hiện những loạt tranh ngả ngớn với cây cơ billiard, những người phụ nữ trong tiệm móng tay móng chân, những cô gái khỏa thân trong không gian nội thất riêng tư. Cũng là tiệm tiệm móng tay móng chân đó, nhưng nhìn vào, người xem chỉ thấy những người phụ nữ, những khía cạnh của cái đẹp, cái nên thơ đang tô điểm cho nhau, dìu nhau đến thăng hoa. Hiện thực, chất liệu đương đại đã từng bước bị người sáng tạo lọc sắc, đẩy vào không gian mộng mị, phiêu linh.
Vậy nên, phụ nữ trong tư thế/ tình trạng khỏa thân chính là lúc họ bộc lộ bản năng người nữ một cách tự nhiên nhất. Bản năng nữ tính này sẽ là đầu mối sâu xa giúp hòa giải những mâu thuẫn do ngộ nhận xã hội đặt ra.
* Trân trọng cảm ơn anh về cuộc trò chuyện này.
Văn Đồng
Trở về
MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.