Vũ Trọng Quang
Quê quán : Tam Kỳ - Quảng Nam
Sinh 1951 theo giấy khai sinh
Sinh 1951 theo giấy khai sinh
Bút danh: Quít (biếm họa), Nhị Ka, Ngọc, Vũ Thị Phù Sa…
Khởi viết từ 1967
Cộng tác văn học cho một số báo trong nước và trên các trang mạng
Bài thơ tên: Cái Miệng như Cái Mồm
Ý tưởng: Vũ Trọng Quang
Thiết kế: Lê Ký Thương
Tác phẩm đã ấn hành
1
Những năm tuổi trẻ
(1969)
2
Nỗi buồn của chúng ta
(Nxb Động Đất,1971)
3
Thơ Vũ Trọng Quang
(Nxb Động Đất, 1973)
4
Đã hết giờ của Lọ Lem
(An Giang,1994)
5
Chủ biên Tuyển tập Văn Chương, Văn Tuyển
(Sau 1975)
6
Thơ tự do
(Nxb Trẻ, 1999)
7
Thơ hôm nay
(Nxb Đồng Nai, 2003)
8
Hôm qua Hôm nay Hôm sau
(Nxb Đà Nẵng, 2006)
9
Bông & Giấy
(Nxb Lao Động, 2010)
10
kháT/kháC
18 Tác giả
(Nxb Hội nhà văn, 2019)
Bởi em rớt xuống bao người
Tay không che nổi trận cười đàn ông
3/2017
Thơ Vũ Trọng Quang
NGÔI NHÀ
Một tay ôm con một tay ôm đàn
không còn tay nào mẹ vẫy chào khu rừng lãng mạn khói lửa
tôi bắt đầu tôi dưới chân cầu
thở mùi tanh của cá
tắm dòng sông nước đen
từ tiếng rao bán báo tôi lớn lên
từ tiếng gõ vào thùng đánh giầy tôi lớn lên
em dậy thì bên kia sông
tôi tỏ tình bằng im lặng.
Cha tôi bỏ xác trên rừng
mẹ ngồi đan áo mũi kim đâm vào đầu ngón tay
nước mắt rơi xuống hai chữ anh hùng
tôi tiếp tuc đi ngược chiều dài của núi
mở khóa an toàn bắn chỉ thiên
cuộc chiến khốc liệt cuối cùng đã kết thúc
mỗi chúng ta chưa có hoà bình
tôi và em bày ra một xung đột khác
Mẹ không còn ngồi đan áo
ngón tay còn nhỏ máu
ngón tay bấm vào dây đàn
nốt nhạc rơi xuống hai chữ anh hùng.
Con tôi vẽ chân dung tôi
không rõ nét.
NGƯỜI CŨ
Nỗi nhớ rủ tôi tìm lại dấu vết cơn địa chấn
lâu rồi tiếng dương cầm vẫn nhịp nhanh tức giận
mùa đông ngủ triền miên trong ngôi nhà có em khóa cửa
Chiều tím ấn tôi ngồi xuống vỉa hè với ly rượu cùng đợi chờ sám hối
tiếng cầu kinh vây quanh đây
hình như em còn đội khăn đẹp cho cuộc tình đã chết
Một lần tay chạm mạnh vào mặt nhau
bao năm chưa phai vết hằn ê ẩm
một lần lời nặng nề với nhau
bao năm chưa nguôi ngoai cơn giận
Men say xui tay gõ cửa liên hồi
trái tim xưa vẫn đóng
Đ i K H Ô N G Đến
Xin lỗi vầng trăng khuyết vẫn đợi hai ta cuối đường về
cà khu vườn tàn phai những đóa hoa trộm hái
cả lời thề khắc trên cây cao hơn tầm tay với
xin lỗi chim Quyên chậu cá lia thia
cái tát tai câu ca dao chết điếng
ly tách âm vang
chỗ nằm động đất
bao lâu rồi giấc ngủ ngược đầu nhau
bao lâu rồi giấc ngủ bạc đầu mau
xin lỗi cánh cửa căn phòng xa lạ với ban mai
đôi đũa những bữa cơm đơn lẻ
lá thư đầu bày tỏ mất bao giờ trong ngăn tủ
tay cầm tay bối rối học trò
biển xanh phai màu mắt
xin lỗi cốc rượu va chạm nhau tối trời chủ nhật
ngày thứ hai ra vành móng ngựa vụn vỡ
lẽ nào kéo dài tuổi thọ tình yêu
bằng trái tim thực vật
thưa quí tòa
tôi đánh mất một điều không có
GIÂC MƠ HOA
đêm qua qua mơ thấy hoa mơ thấy
người đi qua đời tôi không nhớ gì sao *
người không nhớ gì sao
người hoa khôi tinh khôi đẹp y
như thế kỷ trước
người kỳ lạ kỳ ảo y
như thế kỷ trước
qua gặp lại hoa trên thảo nguyên cỏ mọc tới chân
trời
nghiêng mình bẻ mình bẻ dòng vắt dòng vắt giò
lên cổ
tay qua mân mê tham do thám tới rốn
tay hoa tay đẩy tay đây
đừng anh đừng anh đừng anh đừng anh anh
chân qua chân ải chân ai
hoa em hoa em hoa em em em
gà gáy gọi gấp gáp
giật mình tuổi con rồng siết chặt
giật nình giấc mơ hoa bừng con mắt
dậy thấy mình tỉnh
ra
giật mình không phải cái gọi tân hình thức không
không phải tân hình thức
(*) Thơ & Nhâc Trần Dạ Từ & Phạm Đình Chương
-qua: có thể là hôm qua băng qua đi qua, có thể là anh là tôi
-cổ: có thể là cái cổ, có thể là cô ấy
BÔNG ĐIÊN ĐIỂN VÀ…
Bông điên điển & bầy cá linh cứu mùa nước nổi
& màu mỡ phù sa bồi đắp cứu mùa nước nổi
em cứu tôi những trăng rằm
trộm nhìn tóc buông ngực thở
Điên hỏi điển thơ hỏi thở
điên hỏi điển có điên
chờ mãi thôn nữ thờ ơ thơ
áo bà ba tài tử vướng câu Dạ cổ hoài lang trôi trên sông
một chấm nhỏ bồng bềnh sóng xa hút
xua tôi mất khả năng chạm tới
Lớp lớp cá linh bày trên bàn thù tạc
hy sinh thân xác dậy mùi ngọt ngào khứu giác
xèo xèo bánh giòn vàng điên điển hấp dẫn đầu lưỡi
bông rực rỡ héo úa tội nghiệp
Tôi yêu triều dâng cùng nước ròng dòng chảy
giá trị của lụi tàn vươn tới
đổi thay tiếp tục mầm mống
khởi điểm chu kỳ mùa vàng nhú vàng tràn bờ
HÀNH TRÌNH CỦA TÓC
Tóc chỏm mời tay kẹo
tóc xanh thần thoại bay lên trời
tóc đen dồi dào tình dục
tóc muối tiêu suy tư
tóc trắng đồng lõa với răng long gốc con người
Tất cả thời của tóc
tất cả không thời nào của tóc
tóc nhuộm lừa trăm năm
tóc hanh nắng mùa hè cháy
tóc vàng rụng mùa thu chết
tóc đỏ mùa Xuân Tóc Đỏ
tóc xấu máu sơn dương sàm sỡ
mỗi ngày tiễn đưa những người
và tiễn đưa trái đất
Hành trình sinh Nguyệt
hành trình sinh nhật
giao thừa mùa tóc
giao thừa mặt trăng
giao thừa mặt trời
lung linh một chỗ những đêm sau
MỘT CHÚT NGƯỜI
& màu mỡ phù sa bồi đắp cứu mùa nước nổi
em cứu tôi những trăng rằm
trộm nhìn tóc buông ngực thở
Điên hỏi điển thơ hỏi thở
điên hỏi điển có điên
chờ mãi thôn nữ thờ ơ thơ
áo bà ba tài tử vướng câu Dạ cổ hoài lang trôi trên sông
một chấm nhỏ bồng bềnh sóng xa hút
xua tôi mất khả năng chạm tới
Lớp lớp cá linh bày trên bàn thù tạc
hy sinh thân xác dậy mùi ngọt ngào khứu giác
xèo xèo bánh giòn vàng điên điển hấp dẫn đầu lưỡi
bông rực rỡ héo úa tội nghiệp
Tôi yêu triều dâng cùng nước ròng dòng chảy
giá trị của lụi tàn vươn tới
đổi thay tiếp tục mầm mống
khởi điểm chu kỳ mùa vàng nhú vàng tràn bờ
HÀNH TRÌNH CỦA TÓC
Tóc chỏm mời tay kẹo
tóc xanh thần thoại bay lên trời
tóc đen dồi dào tình dục
tóc muối tiêu suy tư
tóc trắng đồng lõa với răng long gốc con người
Tất cả thời của tóc
tất cả không thời nào của tóc
tóc nhuộm lừa trăm năm
tóc hanh nắng mùa hè cháy
tóc vàng rụng mùa thu chết
tóc đỏ mùa Xuân Tóc Đỏ
tóc xấu máu sơn dương sàm sỡ
mỗi ngày tiễn đưa những người
và tiễn đưa trái đất
Hành trình sinh Nguyệt
hành trình sinh nhật
giao thừa mùa tóc
giao thừa mặt trăng
giao thừa mặt trời
lung linh một chỗ những đêm sau
MỘT CHÚT NGƯỜI
siêu thực tiếp sức đĩ ngựa cưỡi mèo
ám ảnh giấc mơ thỏ playboy
( một giấc mơ khác của chuột & người )
hiện thực thực hiện phi thực
ly rượu chát – chúa men say tiếp sức cưỡi ngựa gỗ
ôi! những kẻ tự hào phi nước đại cố định
ôi! những người khóc lòi le một mình
cực sướng trên chiếu dời đô-la
hiện thực người vẫn cưỡi người
ám ảnh vết hằn trên lưng
tiếng rên của sự cởi lột
tiếng kêu không được nghe thấy
hôm qua hôm nay hôm sau gặp kẻ đi ngược đường
chạm bảng cấm những một mùa địa ngục (*)
tâm hồn tiếng cười thả vào lòng bàn tay
truyền xuống chân sa bẩy cái chông bật tiếng nấc
bao lâu rồi giấc ngủ mở mắt
nhìn rõ đám mây chuẩn bị mưa-
-rào chỗ đám đông đang hét
toan tính cơn mưa acid
nơi lòng bàn chân chảy máu
(*) Tựa tập thơ của Rimbaud
MƯỢN LỜI TẦM XUÂN
ám ảnh giấc mơ thỏ playboy
( một giấc mơ khác của chuột & người )
hiện thực thực hiện phi thực
ly rượu chát – chúa men say tiếp sức cưỡi ngựa gỗ
ôi! những kẻ tự hào phi nước đại cố định
ôi! những người khóc lòi le một mình
cực sướng trên chiếu dời đô-la
hiện thực người vẫn cưỡi người
ám ảnh vết hằn trên lưng
tiếng rên của sự cởi lột
tiếng kêu không được nghe thấy
hôm qua hôm nay hôm sau gặp kẻ đi ngược đường
chạm bảng cấm những một mùa địa ngục (*)
tâm hồn tiếng cười thả vào lòng bàn tay
truyền xuống chân sa bẩy cái chông bật tiếng nấc
bao lâu rồi giấc ngủ mở mắt
nhìn rõ đám mây chuẩn bị mưa-
-rào chỗ đám đông đang hét
toan tính cơn mưa acid
nơi lòng bàn chân chảy máu
(*) Tựa tập thơ của Rimbaud
MƯỢN LỜI TẦM XUÂN
Cái thời
cây bưởi hái hoa
ca dao
bước xuống vườn cà
lâng lâng
nhúng chàm
một nụ tầm xuân
trăm năm rơi ngược thời gian đợi chờ
lời ru ở chỗ đong đưa
nở ra xanh biếc
cho vừa mênh mông
ầu ơ mãi tiếng sắc không
diêu bông tìm được
lấy chồng tiếc thay.
NGUYÊN VẸN khóc NGUYÊN VẸN
cây bưởi hái hoa
ca dao
bước xuống vườn cà
lâng lâng
nhúng chàm
một nụ tầm xuân
trăm năm rơi ngược thời gian đợi chờ
lời ru ở chỗ đong đưa
nở ra xanh biếc
cho vừa mênh mông
ầu ơ mãi tiếng sắc không
diêu bông tìm được
lấy chồng tiếc thay.
NGUYÊN VẸN khóc NGUYÊN VẸN
Niềm kiêu hãnh của nước mắt
tuôn trào vô thức những mảnh vỡ nuôi dưỡng nguyên vẹn
hơi thở mảnh vỡ không đổ vỡ
hơi thở với tay réo gọi rạn vỡ
hơi thở chồng chất lên môi ngộp thở không ngộp thở
hơi thở mùi hôn đánh bật swingum
sự vỡ kết tinh kết dính hôn giây phút giờ hôn ngày đêm mê miết
rộng châu thổ cao núi đồi chạm đáy thung lũng vô thiên lủng
hôn gần hôn xa remote
hôn chưa từng
tập hợp hôn giấu giếm trong thủy tinh ký ức ném ra biển
trôi châu thân
Căn phòng kín che đậy dịu ngọt & mạnh mẽ chiều
đóng cửa sự hư hỏng cần thiết
mầm đau đẹp nở hưng phấn
hoa
mầm đau mềm run hưng khoái
cảm
rìa mép đầu giường
phôi sản sinh từ nụ hôn phối
Sự chân thật của nước mắt
nguyên vẹn tuôn trào hữu thức nuôi dưỡng những mảnh vỡ
hãy bảo trọng
tiếng khóc nụ hôn
Mêmuội
tuôn trào vô thức những mảnh vỡ nuôi dưỡng nguyên vẹn
hơi thở mảnh vỡ không đổ vỡ
hơi thở với tay réo gọi rạn vỡ
hơi thở chồng chất lên môi ngộp thở không ngộp thở
hơi thở mùi hôn đánh bật swingum
sự vỡ kết tinh kết dính hôn giây phút giờ hôn ngày đêm mê miết
rộng châu thổ cao núi đồi chạm đáy thung lũng vô thiên lủng
hôn gần hôn xa remote
hôn chưa từng
tập hợp hôn giấu giếm trong thủy tinh ký ức ném ra biển
trôi châu thân
Căn phòng kín che đậy dịu ngọt & mạnh mẽ chiều
đóng cửa sự hư hỏng cần thiết
mầm đau đẹp nở hưng phấn
hoa
mầm đau mềm run hưng khoái
cảm
rìa mép đầu giường
phôi sản sinh từ nụ hôn phối
Sự chân thật của nước mắt
nguyên vẹn tuôn trào hữu thức nuôi dưỡng những mảnh vỡ
hãy bảo trọng
tiếng khóc nụ hôn
Mêmuội
Nàng-ngồi cafe trước đám cháy muốn lao vào lửa
nàng-đứng trên cầu mong ước cái chết trôi sông
nàng-đã lưỡi lam cắt cổ tay toan tự sát
trầm cảm là một thái độ
Không ủng hộ trầm cảm trăng đi tìm thái độ
trăng đi tìm nguyệt
trăng tìm không thấy cuối chân trời có chữ i vô cực
trăng không tìm thấy giữa nguyệt có chữ y
thời gian một giá trị hy vọng
Thái độ tiễn nguyệt về quê
chuyến đi bay đêm
trăng phóng với theo
khuya gần chỗ tiệm cận
Có lần trăng đưa nguyệt về cuối đất
ở đó nguyệt ngủ trên cao
ở đó trăng thức dưới đáy
Trăng vẫn đi tìm nguyệt
bằng sự mất ngủ
& bài thơ bất lực
Anh đến nhà không gặp em có thể giờ này cơn mưa đã chận bước em về có thể giờ này khói thuốc đã chận bước em về có thể giờ này ly bia sủi bọt đã chận bước em về
và cũng có thể giờ này cánh cửa của căn phòng xa lạ đã chận bước em về
Anh sẽ mồi thuốc cho em hút có nghĩa là anh chấp nhận những gì em đang hít thở
có nghĩa là anh bằng lòng trả bóng tối lại cho em
có nghĩa là anh sẽ xa em
Anh sẽ xa em có nghĩa là anh không có sức mạnh của đôi tay Từ Hải để kéo em ra khỏi vũng lầy có nghĩa là chuyện cơm áo thường ngày đã đánh gục điều lo lắng của anh
Em có thể là Bé Ba có thể là Út Nở có thể là Đoan Trang có thể là Diễm Phượng thì em vẫn bình thường như những người phụ nữ khác bởi anh mang sự hèn hạ Thúc Sinh nên chối từ chọn lựa
Anh sẽ xa em anh hiểu đó là điều tàn nhẫn nhưng vô cùng cần thiết
anh không phải là nhà chính trị cương quyết với đường lối của mình
nhưng trong tình yêu phải có điều suy nghĩ
Anh yêu em chăng?
em yêu anh chăng?
cứ cho là chúng ta yêu nhau đi
thì tình yêu nên để ở trong lòng
Anh đánh mất em chăng?
em đánh mất anh chăng?
cứ cho là chúng ta đánh mất nhau đi
thì chia tay không có gì hối tiêc
Rồi em sẽ quên anh cũng giống như bao nhiêu người đàn ông vãng lai khác nếu nhớ chỉ là sự thống kê còn anh không bao giờ quên em được bởi vì trong đời anh có lần dành tình yêu cho một trường hợp lạ kỳ
Thôi anh vẫy tay chào em
vẫy tay chào mái tóc em dài
vẫy tay chào đôi môi em ngọt
vẫy tay chào những lần ái ân cuồng nhiệt
vẫy tay chào em anh buồn biết mấy
Anh đưa em về ngã bảy
ngã bảy chia làm bảy ngả
nhưng ngả em về không phải ngả của đôi ta
TIẾP VIÊN 2
Mai anh không muốn đến nhà
Bởi em có nghĩa nay là cuộc vui
Bởi em rớt xuống bao người
Tay không che nổi trận cười đàn ông
QUỲNH
Ngỡ như em phát ra tín hiệu
Đêm qua đêm thức đợi hoa quỳnh
Nụ vừa nở tay vừa chạm liễu
Chỗ hương thơm đã hóa mông mênh
nàng-đứng trên cầu mong ước cái chết trôi sông
nàng-đã lưỡi lam cắt cổ tay toan tự sát
trầm cảm là một thái độ
Không ủng hộ trầm cảm trăng đi tìm thái độ
trăng đi tìm nguyệt
trăng tìm không thấy cuối chân trời có chữ i vô cực
trăng không tìm thấy giữa nguyệt có chữ y
thời gian một giá trị hy vọng
Thái độ tiễn nguyệt về quê
chuyến đi bay đêm
trăng phóng với theo
khuya gần chỗ tiệm cận
Có lần trăng đưa nguyệt về cuối đất
ở đó nguyệt ngủ trên cao
ở đó trăng thức dưới đáy
Trăng vẫn đi tìm nguyệt
bằng sự mất ngủ
& bài thơ bất lực
Vũ Trọng Quang
TIẾP VIÊN
Anh đến nhà không gặp em có thể giờ này cơn mưa đã chận bước em về có thể giờ này khói thuốc đã chận bước em về có thể giờ này ly bia sủi bọt đã chận bước em về
và cũng có thể giờ này cánh cửa của căn phòng xa lạ đã chận bước em về
Anh sẽ mồi thuốc cho em hút có nghĩa là anh chấp nhận những gì em đang hít thở
có nghĩa là anh bằng lòng trả bóng tối lại cho em
có nghĩa là anh sẽ xa em
Anh sẽ xa em có nghĩa là anh không có sức mạnh của đôi tay Từ Hải để kéo em ra khỏi vũng lầy có nghĩa là chuyện cơm áo thường ngày đã đánh gục điều lo lắng của anh
Em có thể là Bé Ba có thể là Út Nở có thể là Đoan Trang có thể là Diễm Phượng thì em vẫn bình thường như những người phụ nữ khác bởi anh mang sự hèn hạ Thúc Sinh nên chối từ chọn lựa
Anh sẽ xa em anh hiểu đó là điều tàn nhẫn nhưng vô cùng cần thiết
anh không phải là nhà chính trị cương quyết với đường lối của mình
nhưng trong tình yêu phải có điều suy nghĩ
Anh yêu em chăng?
em yêu anh chăng?
cứ cho là chúng ta yêu nhau đi
thì tình yêu nên để ở trong lòng
Anh đánh mất em chăng?
em đánh mất anh chăng?
cứ cho là chúng ta đánh mất nhau đi
thì chia tay không có gì hối tiêc
Rồi em sẽ quên anh cũng giống như bao nhiêu người đàn ông vãng lai khác nếu nhớ chỉ là sự thống kê còn anh không bao giờ quên em được bởi vì trong đời anh có lần dành tình yêu cho một trường hợp lạ kỳ
Thôi anh vẫy tay chào em
vẫy tay chào mái tóc em dài
vẫy tay chào đôi môi em ngọt
vẫy tay chào những lần ái ân cuồng nhiệt
vẫy tay chào em anh buồn biết mấy
Anh đưa em về ngã bảy
ngã bảy chia làm bảy ngả
nhưng ngả em về không phải ngả của đôi ta
TIẾP VIÊN 2
Mai anh không muốn đến nhà
Bởi em có nghĩa nay là cuộc vui
Bởi em rớt xuống bao người
Tay không che nổi trận cười đàn ông
QUỲNH
Ngỡ như em phát ra tín hiệu
Đêm qua đêm thức đợi hoa quỳnh
Nụ vừa nở tay vừa chạm liễu
Chỗ hương thơm đã hóa mông mênh
Thơ Vũ Trọng Quang phổ nhạc
Tiễn Em Nghìn Trùng
Bằng Kiều
Lời thơ: Vũ Trọng Quang
Em đánh cắp của anh giấc ngủ
đêm không cà phê đêm tự tử
ly rượu muốn say sao không say
Em đã xa và đã xa thật
chuyến bay mang vội một lời thề
anh ngơ ngác em đâu mất hút
nửa đời còn lại …hòn vọng thê.
mai xa còn đó mùi hương cũ
Phi trường mây trôi ngàn cây số
áo em phần phật tiếng gió hú
mắt em lấm tấm một chút mưa
lòng anh cồn cào cơn bão dữ
Chuyển thành ca khúc:
Lã Văn Cường
Em lấy mất của anh giấc ngủ
đêm không cà phê đêm ngừng thở
ly rượu muốn say mà không say
mai xa còn đó mùi hương cũ
Phi trường mây trôi ngàn cây số
áo bay lồng lộng tiếng gió hú
mắt em lấm tấm một chút mưa
lòng anh ầm ào cơn bão dữ
Em đã xa và đã thật xa
chuyến bay mang vội một lời thề
anh choàng tỉnh em đâu mất hút
giữa đời còn lại …hòn vọng thê
Em đã xa và đã rời xa
Em đã xa và đã rời xa
Đã Hết Giờ Của Lọ Lem
Tản Văn
MÓN NGON SÀI GÒN
Vũ Trọng Quang
Học giả người Trung Hoa Lâm Ngữ Đường (1895-1976) lý luận về ẩm thực: “Khổng Tử hiểu rõ thiên tính của con người, cho nên chỉ kể có hai ham muốn lớn nhất của con người là danh dưỡng và sinh dục, tức nói nôm na là ăn uống và trai gái. Nhiều người đã khắc chế được sắc dục nhưng chưa có vị thánh nào khắc chế được ẩm thực quá bốn năm giờ liền…”
Đến một lúc nào đó sắc dục sẽ hết pin, nhưng ẩm thực gần như đeo ta đến cuối đời. Ngày xưa khó khăn ta chấp nhận ăn no mặc ấm, bây giờ thì khác phải ăn ngon mặc đẹp; về mặc đẹp đâu cần phải là hoa hậu người mẫu diễn viên mà người bình thường thời trang cũng nâng cấp hơn khi đi làm khi bát phố khi đi chợ. Cái ăn đứng đầu trong tứ khoái, vậy ăn uống phải chọn lựa cái ngon cái vừa miệng.
Bài viết không nêu địa chỉ cụ thể, để người đọc hiểu lầm là quảng cáo cho quán. Đề cặp về những món ăn ngon, có thể còn thiếu sót, dĩ nhiên người viết có tính chủ quan, nhưng tôi tin khẩu vị mình tương đối.
PHỞ
Trước hết phải kể đến tiệm phở cách đây 60 năm cuộc đời: phợ Dậu, Ở đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, có từ năm 1958, người chủ bây giờ đã 70 tuổi vẫn nối nghiệp gia đình, phờ có nước lèo (nước dùng) có vị riêng, ăn dễ bị “ghiền”, chủ quán cho biết không nêm bột ngọt, nhưng tôi nghĩ phải có chút chút, sợi bánh tự làm bằng gạo ngon không dùng bánh phở hàng chợ, không có giá không có rau thơm cho đúng hương vị Bắc, chỉ có dĩa hành tây khách tự trộn với tương ớt do quán điều chế, có nhiều khách còn kêu thêm hai ba dĩa, khi ăn bỏ từ từ vào tô phở; tô phở không bỏ nước béo dầu khách không yêu cầu, cho cảm giác đợ bị ngậy, ai cần thì xin thêm béo; rau giá rau thơm không có cũng làm buồn lòng không ít thực khách khoái phụ bản này.
Quán chỉ bán buổi sang, rất đông khách, nhất định không mở thêm đại lý.
Ngày xưa ông Nguyễn Cao Kỳ thường kêu lính mua về dinh thự thưởng thức, sau 1975 khoảng năm 2000 bà Tuyết Mai vợ ông Kỳ mở quán phở hương vị phở Dậu đường Lê Quý Đôn, nhưng không thành công và thanh lý quán.
Gần đây ở đường Trương Định mở quán phở 1954 cũng giông giống phở Dậu, nhưng giá mềm hơn, theo đánh giá của tôi thì chưa bằng. Bây giờ vẫn còn phở Tàu Bay, tiếng tăm từ trước 1975, nhiều Việt Kiều nhớ hương vị xưa vẫn thường tìm đến.
Có một tiệm phở rất lâu trước 1975 đó là phở Cao Vân đường Trần Cao Vân, tô phở bành ky với slogan “lấy công làm lời” giá vừa phải, thực khách mọi tầng lớp từ cao sang đến bình dân. Ở đây ông chủ rất ái mộ bài thơ Phở đức tụng của cụ Tú Mỡ:
Trong các món ăn quân tử vị
Phở là qủa đáng quý nhất trên đời
Một vài xu nào đắt đỏ mấy mươi
Mà đủ vị ngọt, bùi, thơm, béo, bổ
Phở còn chế biến nhiều món khác như phở cuốn, phở nhiều màu ở quán Hai Thiền đường Bùi Viện.
Thành phố có những quán phở được nhiều người biết đến như: phở Hòa, phở Quỳnh, phở Thìn, phở Phú Gia, phở Ngân, phở Ngô Vương, phở Nam Định, phở đuôi bò ông Cả v.v…
Mới đây ngày 12/12/2018 báo Tuổi Trẻ với sự đồng hành của Công ty CP Acecook Việt Nam tổ chức Ngày của phở với các hoạt động hội thảo, triển lãm chuyên đề tại White Palace để vinh danh phở. Ngày này sẽ được tổ chức hằng năm.
BÚN BÒ
Đúng ra phải gọi là bún bò giò heo, nhưng để cho gọn người ta kêu bún bò. Nếu nói ở Sài Gòn bún bò ở đâu ngon nhất thì hơi khó, bún bò đúng nghĩa phải có mùi ruốc, không có ruốc không ra Huế; tương đối có quán Hương Giang ở đường Võ Văn Tần, nữ chủ quán người Huế trung niên xinh đẹp sang trọng (nhưng nhớ là đến ăn bún chứ không đến ngắm chính chủ). Quán lịch sự vệ sinh, món rau chủ lực là bắp chuối do quán mua về thái sợi to hơn bắp chuối hàng chợ; quán Bún Bò đường Ngô Đức Kế, hai vợ chồng chủ cùng người Huế, nước lèo liều lượng ruốc khá đậm. Quán bún bò ở đường Trần Quốc Thảo tên Bún Bắp Bò nghĩa là bắp bò là chính. Chợt nhớ đến bún bò của quán Ngự Bình gần cầu Nguyễn Văn Trỗi, quán tương đối yên tĩnh sang trọng không khí cung đình; món bún không kèm rau, thực khách miền Nam thường hay cằn nhằn, món ăn chắc dành cho vua chúa thưởng lãm có liều lượng vừa phải, đặc biết món bánh Khoái tuyệt hảo, các món bánh ướt tôm chấy, bánh ướt thịt nướng, bánh bột lộc, bánh nậm…nói chung hấp dẫn; cung đình giá cao không dành cho giới cùng đinh. Ở Sài Gòn có tới 3 quán bún bò Xưa cùng một chủ, đặc biệt có xương bò chặt từng khúc cho vào tô bún. Quán bún bò ở đường Nguyễn Thiện Thuật cũng khá đông khách với 2 tiệm gần nhau.
Ở quận 9 có tiệm bún bò Ngọc Dung, quán rộng người đông, như một cái chợ, có thể xem như quán bún này lớn nhất Sài Thành, khách đi du lịch thường ghé ngang điểm tâm; hương vị hơi hơi ngọt đường phù hợp với mọi người.
Riêng tôi lại khoái bún bò gánh của mấy mệ ngoài Huế, kêu một tô ngồi chồm hổm vừa ăn vừa trò chuyện với mệ, lần nào ra Huế tôi thường tìm đến các gánh.
Ở đường Bùi Thị Xuân có quán bún bò kiểu dành cho người miền Nam, vị ngọt đường, khẩu vị thích hợp cho những ai hảo ngọt.
MÌ QUẢNG
Khác đặc trưng của phở chỉ dung thịt bò, bún bò thì chủ lực là thịt bò và thịt heo &giò heo; mồi của mì Quảng thì đa dạng, có phải vì câu “Quảng Nam hay cải” mà thành phần chính cũng đa dạng: có thể là gà, heo, sườn heo bò, có khi là thịt vịt. Bây giờ lại có thêm mì Quảng ếch, chắc sáng tạo từ cháo ếch Singapore, mùi mì cũng có mùi ngũ vị hương của cháo ếch, chủ quán quả quyết đây là món ngon nên “phải thử”. Ở đường Mạc Thị Bưởi có tiệm mì Quảng Quảng Ngãi, tiệm này trước đây của người Quảng Ngãi thuê mặt bằng đứng bán, sau người ấy về quê, người chủ mới có lẽ là chủ nhà tiếp tục kinh doanh, ở đây chỉ dùng thịt heo & sườn heo, nước lèo màu hồng của củ sắn thái nhỏ vị ngọt theo vị của người chủ miền Nam, ăn kèm với bắp cải sắt mỏng, thường có thêm nước me thay chanh.
Nói Sài Gòn mì quảng ở đâu ngon thì hơi khó, đáng kể thì có mì quảng Mỹ Sơn, có đến hai ba tiệm, sạch sẽ vệ sinh máy lạnh, sợi mì không phải màu vàng của hàng chợ mà sợi trắng hoặc ngà như gạo lức, ăn kèm với bắp chuối và cải mầm lá nhỏ, nếu thích chả Huế thì gọi thêm, chả khá ngon ít bột. Kế đến là mì quảng Ba Anh Em cũng mở ba quán (dầu từ miền Trung vào không lâu). Để ý là mì Quảng trong các quán ăn miền Trung bán đủ món miền Trung thường không ngon, do không chuyên biêt.
Có một quán Mì Quảng ở trong hẻm đường Trần Quang Diệu quận 3, rất đông khách, đặc biệt vị ngọt đường rất hợp với người Nam bộ, có phải vì cái mùi đặc trưng này hấp dẫn thực khách vùng đất này chăng? Một gánh mì Quảng cuối đường Nguyễn Đinh Chiểu gần kênh Nhiêu Lộc bán buổi chiều giá rẻ nên khách cũng rất đông, thường chỉ bán trong 2 giờ là hết.
HỦ TIẾU CÁ
Hủ tiếu phổ biến của người Hoa, gần như đường phố nào Sài Gòn cũng thấy từ bình dân đến cao cấp máy lạnh. Hủ tiếu Mỹ Tho, hủ tiếu Sa Đéc, hay hủ tiếu Nam Vang như Nhân Quán (cũng có nhiều tiệm), hay hủ tiếu Ti Lum đường Nguyễn Trãi cũng khá ngon. Cái ghi nhận ở đây là hủ tiếu cá, trong hẻm đường Tôn Thất Tùng (hẻm có hai quán: một hủ tiếu phổ thông một hủ tiếu cá); một quán chỉ duy nhất là cá, rất chuyên biệt; sợi bánh là sợi khô, còn cá thì cá phi-lê được quán làm riêng từng người một trong một cái son nhỏ, rồi đổ ra tô, tô có bánh riêng tô có cá riêng, nên ăn kèm với giá sống hoặc giá trụng, như vậy mới hòa giải được sợi khô của bánh. Quán bán buổi sáng rất đông khách, có khi phải chờ nửa tiếng, thứ bảy chủ nhật lại càng đông. Có một tiệm chuyên bán hủ tiếu cá Nam Lợi khá ngon ở Chợ Cũ, trước đây bán chung với hủ tiếu bò kho, nhưng món hủ tiếu cá khách dùng nhiều, nên tiệm dẹp luôn hủ tiếu bò kho. Do khuynh hướng kiêng mỡ thịt nên món hủ tiếu cá được ưa chuộng.
BÁNH ƯỚT
Xe bánh ướt bình dân trên vỉa hè đường Nguyễn Cư Trinh, có buổi sáng đến không gặp là do trật tự lòng lề đường quận một không cho bán, xe bánh này do đạo diễn Trần Quang Đại xúi ăn; bánh ướt ở đây gợi nhớ một hàng xe bánh ướt trước trường Tân Văn đường Trần Quý Cáp (nay là Võ Văn Tần) gần quán nhậu 138 Võ Văn Tần, xưa đi học bạn bè hay rủ rê “ê ăn bánh ướt Trần Quý Cáp mậy”, giá bình dân hợp với túi tiền học sinh, bây giờ bánh ướt Nguyễn Cư Trinh giá có cao hơn một chút nhưng chấp nhận được, xe chỉ có bánh ướt không có bánh cuốn, có bánh tôm khô và chả, các loại chả tuyển loại ngon, nước mắm pha lạt theo khẩu vị người miền Nam, tôi gốc miền Trung thường dung mắm mặn (mắm nguyên), nhưng riêng với tôi nước mắm xe này tôi chấp nhận được, đặc biệt là tương ớt tự chế, chủ để trong chai 650 cc, khi ăn thì đổ vào dĩa bánh, mùi cay rất hợp với người thích nồng độ cay cao. Tôi đến vì cái ngon và hoài niệm thời đi học.
CƠM
Khi tôi về thăm quê ở Đà Nẵng, mấy người em tôi nói khi bọn em vào Sài Gòn, anh nhớ đưa bọn em ăn cơm tấm Sài Gòn, nói như vậy để thấy thương hiệu cơm tấm Sài Gòn bay ra tận miền Trung, xa hơn nữa ở nước ngoài, nên mới có danh từ riêng Cơm Tấm Cali. Còn ở thành phố này có nhiều quán cơm tấm nổi tiếng như Cơm Tấm Thuận Kiều, Cơm Tấm Kiều Giang, Cơm Tấm Cây Điệp (gốc Long Xuyên) v..v.; đặc biệt có Cơm Tấm Bãi Rác gần bãi rác ở chợ Xóm Chiếu quận 4, một nơi không được vệ sinh lắm, giá rất cao, anh chị em văn nghệ sĩ thường đến thưởng thức, chỉ bán từ chiều tối đến khuya. Riêng tôi, tôi lại thích tiệm cơm tấm không tên ở ngõ hẻm Nguyễn Trãi, chủ tên Lan, gia truyền từ người mẹ trước năm 1975; tiệm chỉ bán ba món sườn bì chả, riêng chả thì bá cháy, chả được làm bằng hỗn hợp: trứng bún tàu và cua; do liều lượng cua khá nhiều nên ăn rất ngon, bà xã tôi có làm thử nhưng chính vợ tôi công nhận không ngon bằng. Mấy đứa con tôi ghiền ăn từ lớp một đến đại học và tới khi lập gia đình, vẫn thường xuyên ghé tiệm.
Ngoài ra có một tiệm cơm Bà Cả Đọi ở trong hẻm đường Nguyễn Huệ rất nổi tiếng đồ ăn đặc trưng miền Bắc như thịt đông cải chai, canh cua rau đay, đậu hủ mắm tôm, lòng heo luộc, món bung đậu hủ thịt chuối chat, thực khách có thể lên phản gỗ ngồi quay quần xếp bằng dung bửa, tiệm bán món Bắc nhưng người Sài Gòn cũng hay lui tới. Sau này tiệm mở thêm tiệm cơm Nhân Quán đường Trương Định.
Ở đường Huỳnh Khương Ninh có quán cơm chay Hoa Đăng, thiết kế sang trọng bậc nhất Sài Gòn, tập trung đầu bếp chuyên nấu món chay. Ở đây có món gỏi Hoa Đăng giả gỏi gà, y chang thịt gà xé phai có điểm ít miếng da gà; món bít-tết không thua gì thịt bò; bông cải xào tôm, phần giả tôm giống như tôm; bánh ướt chả lụa; món kho tộ kiểu miền Nam; canh khổ qua thịt bằm; lại có cơm Shusi Nhật Bổn; v.v..
Ôi thôi nói đến cơm thì nhiều lắm, từ sang trọng đến bình dân: cơm Niêu, cơm gà, cơm canh chua cá kho tộ…và cả cơm chùa nữa.
BÁNH MÌ
Không ai có thể thống kê được có bao nhiêu tiệm bánh xe bánh mì trong mọi ngõ ngách thành phố, nhưng tôi chắc chắn rằng nó có số lượng nhiều nhất nước, từ sang trọng đến bình dân, đó là chưa kể mạng lưới xe máy xe đạp điện bán dạo “ bánh mì nóng giòn đây bánh mì đặc ruột đây “. Có thể xem Sài Gòn là nơi phát triển số một món“cơm tay cầm”, rất đại chúng và phổ biến do tính ăn nhanh tiện lợi.
Những tiệm bánh có thể nhắc ở đây: bánh mì Như Lan ở đường Hàm Nghi trước đây đông khách bây giờ cũng thưa thớt, có phải là do bán thêm nhiều thứ khác; bánh mì Hà Nội, bánh mì chả bò, bánh mì Sáu Minh đường Võ Văn Tần, bánh mì Ngân ở quận nhất cũng dạng tương tự, tất cả các tiệm này đều bán cả ngày, ngoài ra còn có bánh mì du nhập từ nước ngoài (?) như bánh mì Kobe bánh mì Thổ Nhĩ Kỳ. Bánh mì chuyên biệt Hòa Mã ở đường Cao Thắng, gia truyền từ trước 1975, chỉ bán buổi sáng, rất đông, thực khách ngồi lè tè dùng tại chỗ, bàn ghế nhỏ bày bên hẻm , có phần ăn dành cho một người hai người ba người và nhiều hơn nữa, phần bánh mì gồm chả dăm-bông pa-tê, thịt nguội v.v.. kèm với đồ chua hấp dẫn. Tiệm bánh mì Huỳnh Hoa của chị Hoa son phấn (do chị trang điểm đậm), cách đây mấy năm bán ở đầu đường Bùi Thị Xuân ngã 6 Phù Đổng Thiên Vương, bị đuổi gắt gao vào thuê trong nhà, tiệm có cả hệ thống phục vụ, người sắt thịt, người sắt chả người lo dăm-bông pa-tê, người lo đồ chua, đứng bán chính là chị Hoa, người tính tiền thu tiền, quán chỉ bán buổi chiều, khách đến mua phải chờ mười lăm hai mươi phút, có khi chờ lâu quá khách nản bỏ về.
Ở quận 4 trên đường Hoàng Diệu chưa đầy 100m có 3 tiệm bánh mì Minh Châu của 3 anh em bán gần nhau, 2 tiệm trong nhà, 1 tiệm chỉ một chiếc xe, công thức 3 tiệm như nhau, tiệm chiếc xe giá cao hơn; cả 3 đều đông khách, có những xe bánh mì hàng nhái của 3 tiệm kia; lại có hai tiệm bánh mì Lúa chen giữa các tiệm. Ngon nhất là chả lụa Minh Châu, anh em lai rai có thể mua vài lạng đến nửa ký dùng trong buổi nhậu. Những ngày cận Tết tiệm nghỉ bán bánh, chỉ duy nhất kinh doanh chả lụa cho khách mua về dự trữ ba ngày vui xuân, chả nóng ra tới đâu bán tới đó.
Trong tiểu thuyết “Cám ơn em đã yêu anh” của nhà văn Duyên Anh có quảng bá:
Em yêu đừng có lầm lỳ
Đây nè, cầm lấy, bánh mì, ăn đi
Bánh mì Tân Định khỏi chê
Dăm-bông xúc-xích pa-tê hành ngò
Ngày xưa khu Đa Kao, Tân Định rất nổi tiếng mặt hàng bánh mì, bây giờ chỉ còn vang bóng một thời.
Nếu kể thêm thì còn nhiều nữa như: bánh mì bì, bánh mì thịt quay, bánh mì xíu mại v.v…
Ở Thành phố Hội An có tiệm Bánh mì Sài Gòn rất đông khách, đến mua phải xếp hang. Nói Sài Gòn là thủ đô của bánh mì thật không ngoa.
BÒ VIÊN
Bò viên là đặc sản của người Hoa, nên chủ bò viên ở trong hẻm đường Nguyễn Thiện Thuật là không ngoại lệ; bò viên ở đây có thể xem ngon nhất nhì thành phố, chính chủ của cái xe nho nhỏ được truyền qua nhiều đời, viên bò viên với liều lượng thịt bò nhiều hơn bột, cục bò viên mềm không chai cứng như những nơi khác, nước lèo ngọt thanh không ngấy ngán mùi mỡ bò; ăn riêng bò viên hay chung với bánh hủ tiếu đều ngon, có người con mua riêng ổ bánh mì hoặc bánh quẩy chấm với nước lèo, xe bán buổi chiều tối, giá cả vừa phải ăn tại chỗ hoặc đem về nhà, lấy nước lèo làm canh ăn với cơm cũng hết sẩy.
Cố nhà văn Vũ Bằng, một trong ba chàng họ Vũ cùng thời với Vũ Trọng Phụng, Vũ Đình Chí (bút danh Tam Lang), khi ở miền Nam, thương nhớ khôn nguôi Hà Nội, cự ly địa lý thì xa cự ly con đường ẩm thực thì gần, con đường ấy đánh thức khơi mở đến năm giác quan, hoài niệm những miếng ăn ngon nên ông có ký Miếng ngon Hà Nội. Có thực mới vực được đạo, có thực mới có nội lực trở thành người làm văn hóa văn chương.
Thành phố là đất thánh cho món ăn tứ xứ hội tụ về trở thành hiện hữu của Sài Gòn, nói Sài Gòn: trung tâm ẩm thực của cả nước, về chất lượng cũng như chất số lượng thật cũng đúng. Thí dụ như bún Suông xuất xứ từ Sóc Trăng, Bạc Liêu nhưng vào chợ Bến Thành thành món bún Suông đặc biệt, rất được các người sành ăn ưa thích, bún gồm con Suông dài hơn 10 cm màu hơi hồng nhạt, ngoằn ngoèo, đi kèm với nước mắm me; mới đây tôi đi một chuyến miền Tây, có người bạn nhà thơ đưa đến quán bún Suông mà bạn ấy nói ngon nhất tỉnh Sóc Trăng, giá chỉ 25.000 đồng ( chợ Bến Thành giá 80.000 đồng), nhưng tôi thấy không ngon bằng Sài Gòn, con Suông thì nhỏ hơn không bắt mắt, với lại hỗn hợp để tạo thành Suông thì bột nhiều hơn cá thác lác
Món bánh xèo Mười Xiềm từ khu vực đồng bằng sông Cửu Long được báo chí ngoài ca ngợi, vào Sài Gòn phát triển thêm nhiều quán rất hoành tráng lệ; cua ghẹ chắt thịt của Vũng Tàu tập trung vào các nhà hàng Sài Gòn nhiều hơn thành phố biển v.v...
Thành phố còn rất rất nhiều món ngon khác: Các món lẩu (lẩu mắm, lẩu Thái, lẩu dê, lẩu bò, lẩu nấm v.v..), bánh bao bà Cả Cần. bánh canh cua, trừu nướng, cháo gỏi vịt Thanh Đa, bún mắm, cơm gà Thượng Hải, bánh xèo Đinh Công Tráng, bột chiên, gà xé dầu hào Nguyễn Tri Phương & Lão Mã Đại Thế Giới, Don Quảng Ngãi, bánh tầm bì, bún thịt nướng, chả cá Lã Vọng, bánh khọt Vũng Tàu, bánh căn cũng một dạng của bánh khọt (khi đi Phan Rang cùng bạn bè, tôi tách nhóm vào làng Chăm, thèm, tìm bánh căn nghèo lề đường, ngồi ăn ngon lành, ăn xong về tôi kể lại với bác sĩ Đỗ Hồng Ngọc, ông ấy nói “sao không rủ tôi”, nhưng khi ấy chúng tôi đã chuẩn bị lên tàu về lại Sài Gòn), món gỏi cá Bàn Cờ, bánh tráng trộn v.v…nhưng trong phạm vi chiều dài & diện tích của trang sách không thể tải hết được, hẹn một ngày khác.
Vũ Trọng Quang
Tham khảo thêm về nhà thơ Vũ Trọng Quang
THÁNG CHẠP SẦU ĐỜI BÊN NÚI LẠNH
(Tặng Vũ Trọng Quang)
Nằm ngửa cặt ở bên trời lận đận
Ta và ngươi, hai gã cóc cần đời
Đời mạt pháp, con người mạt hậu
Có một tấm lòng, rồi cũng chỉ rong chơi
Quân tử thất thời nằm gãi háng
Thuyền quyên lỡ hội bỏ đi tu
Tiếng chuông em gõ bên chùa cổ
Mà sao lạnh điếng cõi sương mù
Sương mù, sương mù, ừ sương mù
Khuya về trăng mọc ngọn mù u
Cầm ống sáo đồng gõ vào vách núi
Tráng sĩ hề! Lạnh thấu thiên thu
Ta lạnh còn em đâu có ấm
Tiếng tụng kinh, là tiếng chim rơi
Để ta tụng bài thơ thiên cổ
Thơ là kinh Phật đó mình ơi!!!
Em ni cô ta là thi sĩ
Có lúc thần tiên, lúc ngạ quỷ
Cầm kinh Địa tạng ở trong tay
Mà uống rượu sầu say bí tỉ?
Mười năm nằm đọc Hoa Nghiêm kinh
Cảm ơn cõi Phật thật lung linh
Cảm ơn Ngài Cựu Ma La Thạp
Cảm ơn Bùi Giáng dạy cho mình
Về núi mang theo Kinh Kim Cương
Dăm cuốn thơ tình đẫm phong sương
Nửa đêm tụng chú mà rơi lệ
Nơi thanh lương địa mà sao lòng mình chưa thanh lương
Tụng Hoa Nghiêm, Đại Bi rồi Chuẩn Đề
Sao lòng mình cũng vẫn lạnh tê
Hai thằng ra suối luộc hột vịt
Làm luôn một chai Ngũ Gia Bì
Nhảy tòm xuống suối giỡn trăng khuya
Hát khúc vọng tình khúc nhớ quê
Quê Nhà xa tít và xa tắp
Non nước cháy hương chẳng chịu về
Bát cơm Hương tích Phật
Thọ dụng suốt đời vẫn thấy dư
Nhưng thiếu tình yêu và tình bạn
Làm sao cho khỏi ngất ngư.
NHÀ THƠ VŨ TRỌNG QUANG VÀ TÔI
Tôi và Vũ Trọng Quang quen từ thời còn học Trung học đệ nhất cấp trường Trung học Nguyễn Văn Khuê đường Phan Văn Trường , quận nhì ( bây giờ là quận Một – Sài Gòn ) qua văn nghệ. Sau cuộc đảo chánh năm 1963 của một số tướng lãnh lật đổ Tổng Thồng Ngô Đình Diệm, trường Nguyễn Văn Khuê đổi tên thành Trường trung học Bồ Đề. Sang năm đệ nhị cấp, tôi ( học ban C - Văn chương ) , chung lớp với Lâm Quốc Trung ( nhà văn Trúc Quân – Chủ trương biên tập tuần san Tinh Hoa Nữ Sinh do nhà văn Nguyễn Thạch Kiên làm Chủ nhiệm – tôi làm Thư ký toàn soạn ) quen với Nguyễn Hữu Đức ( hiện nay là P. Giáo sư, Tiến Sĩ ) cùng làm bích báo ở trường. Nguyễn Hữu Đức là họa sĩ - học cùng lớp với Vũ Trọng Quang ( ban B- ban Toán). Khi còn học đệ nhị cấp. Vũ Trọng Quang chủ trương thi văn đoàn Vùng Lên và làm bích báo Vùng Lên- tôi Trưởng nhóm Văn nghệ Hoa Đông Phương . viết bích báo tờ Động Đất.Thời điểm này chúng tôi đã bắt đầu viết cho các báo phát hành tại thủ đô Sài Gòn. Đầu thập niên 70, tôi và Vũ Trọng Quang cùng chủ trương cơ sở Văn nghệ Động Đất – Sài Gòn lấy địa chỉ nhà 104/23 đường Bác sĩ Yersin – quận Nhì ( sau 1975 là quận Một ) làm trụ sở .Và xuất bản tác phẩm đầu tiên là tập thơ “ Kỷ Vật Cho Em “của tôi , nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành ca khúc “ Kỷ Vật Cho Em “ một thời xôn xao giới yêu nhạc yêu thơ thời bấy giờ. Tiếp theo là thơ của VTQ và một số hội viên của cơ sở.. Nguyễn Hữu Đức hồi ấy có hoa tay của một họa sĩ, nhiều tranh minh họa do Đức thực hiện Thường thường những khi tôi về phép ( lúc này tôi đã vào quân ngũ ) , tôi hay ở nhà Vũ Trọng Quang là trụ sở cơ sở văn nghệ. Tuy số nhà tưởng dễ ợt, nhưng khó tìm vì ở trong Khu Dân Sinh ( bây giờ là chợ Dân Sinh ) mà Phạm Duy Nghĩa ( cháu của cố nhạc sĩ Phạm Duy –sĩ quan phòng đặc san Sóng Thần của BTL/ SĐ.TQLC ) đi tìm tôi , cũng như anh Thiện Mộc Lan – ký giả nhật báo Đuốc Nhà Nam đã viết trong bài phỏng vấn tôi : “ Số nhà ghi thật đơn giản 104/23 đường Yersin, tưởng đâu dễ tìm, nhưng ở đây gặp nhằm vi trí đặc biệt ở khu Cầu Ông Lãnh nên phải “ hụt hơi “ mới tìm được…Mà những ai tìm tôi đều gặp nhà thơ Vũ Trọng Quang trước tiên. Tôi và Vũ Trọng Quang chơi thân như anh em ruột thịt trong nhà, bất cứ giờ phút nào . dù có hay không có VTQ, tôi cũng ở nhà hắn. ăn cơm, ngủ như nhà mình. Nhà VTQ lúc đó gồm : Vũ Trọng Tuấn ( em VTQ ) đang là sinh viên , Hương ( em gái Quang ) phụ trách nấu cơm cho cả nhà. Đi đâu tôi và Quang như hình với bóng, ít khi rời nhau. Thường thường Vũ Trọng Quang chở tôi trên chiếc xe Suzuki màu đỏ của hắn đi uống cà phê Quán Hạnh đường Đỗ Thành Nhân ( bây giờ là đường Đ.V.Bơ ). - quận Tư – Sài Gòn. Hay qua Tôn Đản – quận Tư ( trước 1975 nổi tiếng là nơi cát cứ các tay anh chị giang hồ ) tư gia nhà thơ Ngọc Thùy Giang hoặc Trần Kim Ngọc. Chính vì đi đâu cũng đủ cặp VTQ và tôi, nên Cô Sáu ( thân mẫu VTQ ) nói đùa hai thằng tôi là “ pê-đê “ . Năm 1972, chiến tranh càng ngày càng khốc liệt, nhất là vùng giới tuyến Quảng Trị, tôi không về Sài Gòn nữa,. Từ năm này tôi hoàn toàn mất liên lạc cùng nhà thơ Vũ Trọng Quang và bạn bè văn nghệ ở thủ đô. Đầu thập niên 80, qua bao thăng trầm dâu bể, từ Sài Gòn vất vả kiếm sống nơi cuối miền đất nước-. Tôi và VTQ mới biết tin nhau qua người bạn là Phan Bảo Quân – Phó đoàn cải lương Sài Gòn 3 khi đoàn lưu diễn ở Cà Mau ( Phan Bào Quân trước 1975 là ký giả kịch trường của các tờ nhật báo, tuần bào trước 1975. Anh tên Vũ Ngọc Đức- Trưởng nhóm Hồn Trẻ Hai Mươi- Ba Xuyên ). Lúc này. Vũ Trọng Quang là chủ quán Trống Đồng số 5 đường Lê Quý Đôn – quận Một – Sài Gòn. Thương bạn nối khố nghèo làm thuê, làm mướn nơi xứ lạ quê người, VTQ lo tất cả chi phi cho tôi lên Sài Gòn chơi, gặp lại bạn bè cũ ngày xưa. Vũ Trọng Quang đã có một thời làm đủ nghề kiếm sống như : bán chợ trời, làm cửa hàng kinh doanh . quán nhậu Trống Đồng…như hai câu thơ của anh : " Tôi kiếm ăn bằng nhiều nghề khác làm thơ để được nhẹ lòng mình ". Tôi đã viết về bạn tôi trong một tập thơ " HÔM QUA, HÔM NAY & HÔM SAU " của anh : “ …Vũ Trọng Quang rất thực lòng với bạn bè trước những thăng trầm của cuộc sống – vinh nhục của cuộc đời để đứng vững vàng “ " Vượt qua, vượt qua, vượt qua mãi mãi "( Yết đế, yết đế, ba la yết đế ) để được tồn tại. Thơ Vũ Trọng Quang cũng thế, luôn luôn có sự tìm kiếm, sáng tạo và khai phá Có thể nói – thơ Vũ Trọng Quang được hình thành qua 3 giai đoạn : Quá khứ - hiện tại và tương lai , song song với cuộc sống – cuộc đời và thơ. Tôi và Vũ Trọng Quang làm bạn với nhau hơn nửa thế kỷ : bạn học – bạn văn nghệ với bao thăng trầm dâu bể từ thuở học trò đến bây giờ - tuổi đã “ thất thập cổ lai hy “. Chúng tối vẫn giữ được tình bạn thời tóc xanh rồi bạc tóc mái đầu, dù cuộc sống mỗi người mỗi người mỗi khác- hoàn cảnh mỗi người mỗi khác, mỗi người một dòng thơ không giống nhau. Nhưng ở Vũ Trọng Quang và tôi vẫn còn nặng lòng mình’ nặng lòng cùng thi ca, nặng lòng lắm từ thuở mới tập tễnh làm thơ cho đến nay đã hơn nửa thế kỷ - chúng tôi vẫn say mê như thời trẻ rất xa…rất xa.
Tư duy thể nghiệm trong Tập thơ Hôm qua, hôm nay và hôm sau(*) của Vũ Trọng Quang
Hoài Anh
Nếu trong các thứ tư duy, ngoài tư duy hình tượng, còn có tư duy thể nghiệm, tư duy lô-gic đa trị, mơ hồ (fuzzy logic) mang những yếu tố vô thức và trực giác, thì phải nói Vũ Trọng Quang là nhà thơ rất mạnh về tư duy thể nghiệm. Chỉ trong vòng mười năm, anh đã đi từ thơ tượng trưng, siêu thực, ấn tượng... đến thơ Hậu hiện đại (post-modern).
Thơ Hậu hiện đại gợi ra một cách tiếp cận mang tính thử nghiệm đối với sáng tác, cũng như một thế giới quan tự đặt mình tách ra khỏi nền văn hóa chủ lưu và chủ nghĩa tự chiêm ngưỡng, tính duy tình, sự tự biểu hiện đời sống cá nhân trong sáng tác. Thơ Hậu hiện đại là thuật ngữ bao quát nhất cho các kiểu thử nghiệm đa dạng ở phương Tây từ Thế chiến II, đi từ thơ đọc miệng của nhóm Beat và các thứ thơ trình diễn (peformance poetry) đến tác phẩm mang tính của người viết nhiều hơn của Trường New York và thơ ngôn ngữ (language poetry).
Ở nước ta, hiện nay rất khó xác định thơ của nền văn hóa chủ lưu là gì ? Nhưng căn cứ vào đại đa số tác phẩm của các nhà thơ trẻ hiện nay, thấy thơ của họ bề ngoài viết theo thể tự do không vần, nhưng cái cốt lõi của nó vẫn là thơ lãng mạn trá hình, nhiều bài viết theo phong cách thơ tự do tự thú (confessional free verse) đã được nhiều cây bút nữ trẻ khai thác đến cạn kiệt, đó cũng chính là chủ nghĩa tự chiêm ngưỡng, tính duy tình, sự tự biểu hiện đời sống cá nhân trong sáng tác mà thơ hậu hiện đại phản ứng lại.
Một trong những biểu hiện của thơ Hậu hiện đại là thơ Tân hình thức (New Formalism). Đặc điểm của chủ nghĩa Tân hình thức là sự hồi sinh của thơ tính truyện cho phép những nhà thơ trẻ nói lên được vài vấn đề chung của văn hóa rộng lớn hơn, dẫn dắt họ trở lại với thể luật thơ. Trước hết, nó cho họ một phong cách văn chương bao hàm, tuy không được những lý thuyết gia hàn lâm ưa chuộng, nhưng lại hấp dẫn đến ngay lập tức lớp độc giả không chuyên nghiệp của tiểu thuyết và truyện ngắn. Thứ hai, truyện kể cung cấp cho các nhà thơ trẻ một thể loại tránh được chủ nghĩa tự yêu trong phong cách tự thú, và cho phép họ viết trực tiếp về những tình huống cảm xúc cao độ (Hoài Thanh trong Thi nhân Việt Nam cũng nói : sau khi đọc những bài thơ rất những anh anh, em em. "Đọc thơ Trần Huyền Trân ông tự tìm thấy cái thú của người đi đổi gió" huống chi từ Thi nhân Việt Nam đến nay, thơ chỉ nói rặt về chuyện yêu đương đã nhiều có khi quá tải, ). Thứ ba, nó cho họ cơ hội cách tân vì thơ tính truyện lâu nay đã không được khai thác tích cực. Sau cùng và cũng là xảo diệu nhất - thơ tính truyện lấp đầy khoảng trống để lại bởi sự dần dần biến mất của bối cảnh văn hóa thông thường (đối với lớp trẻ hiện tất cả những bài "Thơ Mới" của Xuân Diệu cũng đầy điển tích, chữ cổ, phải là người có tu dưỡng về văn học cổ mới hiểu được). Theo định nghĩa, một câu truyện tạo nên bối cảnh riêng trong lúc diễn biến. Những bối cảnh tâm lý, xã hội và văn hóa kín đáo mà tiểu thuyết cấu tạo trong tâm trí độc giả cho phép truyện kể thắt lại ở những chổ nào đó mà đạt tới thời điểm luyến láy mạnh mẽ - epiphanies - tiêu biểu cho hiệu quả thi vị tinh túy. Sự nghèo nàn về văn hóa đại chúng khiến cho khó mà đạt được những nối kết liên tưởng trong thơ trữ tình mà không giới hạn trong nhóm ưu tú. Bằng cách cấu tạo bối cảnh của riêng mình trong bài thơ tính truyện, nhóm Tân hình thức theo đuổi thứ epiphanies tưởng tượng như thế trong phương thức tiếp cận rộng rãi hơn.
Vũ Trọng Quang đã thử nghiệm thơ tính truyện của chủ nghĩa Tân hình thức trong bài Hớt tóc :
Những người thợ hớt tóc ôi những người thay đổi đầu tóc
khách hàng nhưng không đưa tông đơ tự hớt đầu mình được
Mỗi lần hớt tóc là mỗi lần tôi thay người khác
Như đọc một bài thơ khác
Có khi đẹp có khi không ra gì có khi lỡ tay trọc lóc tựa
nhà sư mù mờ kinh kệ
Hay mẹ bảo thấy hay hay đẹp vợ ca khen đèm đẹp
trẻ con vổ tay tung hô tre trẻ bạn bè cà phê bàn nhậu
ê có thể kiếm thêm bồ nhí
Xấu mẹ quở dở tệ hơn thời ba vá vợ chê quê quê kỳ
kỳ con i à a giống y phù thủy
Kẻ này khen kẻ kia nói khó coi xấu đẹp tùy người
đối diện
Dầu gì thì dầu, giầu đâu mà giầu v.v...
Bài thơ trên đã tạo được rất nhiều luyến láy (epiphanies), đã dân chủ hóa đàm luận văn chương (mỗi lần hớt tóc là mỗi lần tôi thay người khác. Như đọc một bài thơ khác...), đã viết về những đặc ngữ đại chúng và như thế vừa làm sống động, vừa tiêu hủy huyền thoại phê bình (xấu mẹ quở dỡ tệ hơn thời ba vá vợ chê quê quê kỳ kỳ con í à a giống y phù thủy...) và nhất là sự trở lại với thể thơ tính truyện làm thay đổi những khái niệm truyền thống dùng lại quá khứ bằng khái niệm "truyền thống tiện dụng" (chữ của Dane Gioia trong cuốn sau chủ nghĩa Tân hình thức) bằng cách hồi sinh những khả thể đang trong giấc ngủ đông trong thơ Việt Nam (như đã từng biểu hiện trong thơ Hàn Mạc Tử, Bích Khê, thơ Xuân Thu Nhã
Tập...) trong việc sử dụng tư duy ảo bằng những yếu tố vô thức và trực giác.
Trong bài thơ, Vũ Trọng Quang đã sử dụng lối thơ sắp đặt (Installation) và Trình diễn (Performance).
Performance Art (Nghệ thuật trình diễn) có khả năng phản ánh thực tế, cảm xúc cao độ và đa dạng mang tính đại chúng, tính tiết kiệm nguyên vật liệu, tính cơ động trong di chuyển tác phẩm, tính không áp đặt và thực nghiệm cao, tính dân chủ luôn luôn mở ra khả năng giao tiếp và thực nghiệm giữa tác giả (nghệ sĩ) và người xem bằng cách ứng biến (improvisation) . Sắp đặt, trình diễn cho người xem cơ hội tham dự vào tác phẩm bằng tất cả các giác quan từ nhiều chiều, mà không chạy theo thị trường và thị hiếu phàm tục.
Qua việc "triển lãm" các kiểu đầu tóc, với đủ mọi kiểu bình luận khác nhau. Vũ Trọng Quang để thể hiện được tâm thế luôn biến động của thời đại với góc độ cảm nhận của đủ mọi loại người : Khi hớt tóc cao cấp máy lạnh, khi hớt tóc bên vệ đường, khi hớt tóc cho căng tin sinh viên sĩ tử, khi gọi người hớt tóc dạo... có được cảm thụ từ nhiều điểm xuất phát riêng tư nhất. Không riêng hình thức, ngay cả đề tài và nội dung thơ cũng nói về sự thể nghiệm.
Trong phần Hôm sau, Vũ Trọng Quang thể nghiệm lối thơ kiểu thư đồ (Calligranmes) như bài Giấc mơ hoa, Design, lối thơ cụ thể (concrete poetry) hay thơ nhìn (poetry-visiva) như bài Ký hiệu liên tưởng, Nhiễm virus, với sự biến tấu của các từ thông qua liên tưởng; thơ âm (audio-poems) như bài Đánh vần; thơ tranh ảnh (picture poems) như bài Phía bên dưới, Tự hủy; thơ ngôn ngữ (language poetry) những áp dụng kỹ thuật cắt dán (collage) ghép những câu thơ trích từ thơ của nhiều nhà thơ, giữa những câu thơ có khoảng trống mang ý nghĩa "vừa liên tục vừa đứt quãng" do hiệu ứng nghĩa rung (sens tremble) theo cách nói của Roland Barthes hay hiệu ứng "nhòe nghĩa" chữ kiểu vật lý, có thể đọc ở dạng liên tục như một mệnh đề mà cũng có thể đọc ở dạng gián đoạn trong đó từng từ có thể phát nghĩa riêng, như trong bài Đạo tr(ch)ích đùa với cái gọi là tân hình thức. Ở đây có sự hòa điệu cổ kim, làm cho những câu thơ cổ mặc một nghĩa mới mà câu thơ kim lại có một dư vị cổ điển...
Như Vũ Trọng Quang đã khép tập thơ bằng :
Chịu khó lên mạng không suy nghĩ lại tiếp tục hướng tới
phía trước xem như thêm nhiên liệu chơi game thì ngồi
xuống Hôm sau, thấy mỗi trang là màn hình không xem
được coi như nhiễm virus cứ delete đi
& xin nhắc lại
có thể xóa từng phần
tiếc thời gian là vàng... bạc thì [Off] hết thấy nếu cho
nó cà khịa cà chớn cà lăm cà lăm
không sao đâu
mong lắm... không thay
Trước thái độ "chịu chơi hết mình" của một người mở sự khởi đầu: "Tôi kiếm ăn bằng nhiều nghề khác, làm thơ để được nhẹ lòng mình". Tôi xin tạm rút lui kính mời bạn đọc thanh ký đồng điệu ở lại dự cuộc trình diễn (performance) mà tác giả đã sắp đặt chữ, từ, câu, nét, hình khối như trong một Vườn Đá Tảng Nhật Bản để vừa cảm nhận được tổng lực (total) vừa ngộ ra được cái Chân không (Vacuum) của nó. Lần này thì khác với tác giả tôi mong lắm mà có thay.
HOÀI ANH
(*) Nhà xuất bản Đà Nẵng
Bìa: Họa sĩ Lê Ký Thương trình bày theo phong cách sắp đặt với biểu tượng đồng hồ cát tượng trưng thời gian chờ đợi, tựa tập thơ từ bìa trước kéo tới bìa cuối.
Background là hàng hàng lớp lớp dãy số 01010101 biểu diễn cho thời kỳ phát triển kỹ thuật số.
(Một hành trình văn chương bị kết thúc)
TẬP SAN VĂN SỐ CUỐI CÙNG TRƯỚC THÁNG 4/1975
Vũ Trọng Quang
Tôi và nhà thơ Trần Hữu Dũng hiện lưu giữ khoảng 200 số tập san Văn, nói không phải “khoe”, đó là một số lượng không phải nhỏ. Có người gạ mua với giá cao, nhưng tôi không bán, bạn tôi tiến sỹ khảo cổ Nguyễn Thị Hậu yêu đồ cổ nói bán làm gì; dĩ nhiên có thể copy lại để lưu giữ, tuy vậy đọc bản chính vẫn sướng hơn.
Với số lượng tập san nhiều như thế, sẽ không điểm hết, nên tôi chọn số phát hành 26/3/1975 ( tập san này không có số thú tự, vì thời điểm ấy chế độ miền Nam, chỉ cho xuất bản Giai Phẩm ); trước để biết dấu ấn về tọa độ thời gian, sau tò mò xem các tác giả bày tỏ gì trong thời điểm ấy; đây là số cuối cùng mà Văn đã bị làm xong nhiệm vụ lịch sử. Bìa 1 trình bày toàn chữ rất đơn giản rõ ràng, màu thời gian tác động lên bìa sách chữ còn chữ mất, chữ đỏ phần đặc biệt Văn Học Nghệ Thuật Việt Nam Ở Hải Ngoại khiêm nhường, không biết cố ý phong cách hay dự báo vội vã.
Nơi bìa trang 2 ghi : Sáng lập : NGUYỄN ĐÌNH VƯỢNG; Chủ trương: MAI THẢO; Quản lý: NGUYỄN THỊ TUẤN (lúc này nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng thôi làm thư ký tòa soạn). Ở phần mục lục: Phần Đặc Biệt về Văn Học Nghệ Thuật VN ở Hải Ngoại: Phỏng vấn giáo sư Nguyễn Khắc Hoạch, nữ ký giả Minh Đúc Hoài Trinh, nữ sỹ Mộng Tuyết, họa sỹ Trần Đình Thụy; Phần Văn Xuôi có văn của Mai Thảo, Võ Phiến, Trùng Dương, K.T. Mohamed, Lê Huy Oanh, Mường Mán; Phần Thơ có thơ của Nh. Tay Ngàn, Bùi Đức Long, Trần Hồng Châu, Ngô Cang, Tạ Hiền (tôi chú ý tới tay viết mới này); và các phần Sinh hoạt văn nghệ, Hộp thư, Ấn phẩm mới. Ở phần văn xuôi là Nhật Ký của Mai Thảo ghi mềm mại những sự việc từ 15.2.75 đến 20.3.75, đọc lại bùi ngùi, bút pháp đằm thắm đầy lãng mạn, xin trích phần cuối của nhật ký “…Đêm vẫn còn là nhiều so với thời kỳ giới nghiêm sau tết Mậu Thân. Hệ thống kẽm gai cấm đường ném chi chit trên những mặt nhựa Sài Gòn hồi đó từ 6 giờ chiều. Phố xá vắng ngắt lúc chưa tàn nắng…”. còn Võ Phiến tiếp tục loạt bài Chúng Ta Qua Tiếng Nói với tiêu đề Tiếng Nói, Một Phương Tiện ? Võ Phiến bao giờ cũng vậy, kỹ lưỡng, câu chữ chắc chắn chi tiết chắt lọc; nhà văn Trùng Dương có truyện ngắn Ngoài Bãi, bây giờ nữ văn sỹ đã ở “ngoài bãi" bên kia Thái Bình Dương; nhà văn Ấn Độ K.T. Mohamed với truyện ngắn Đôi Mắt Mùa Xuân do nhà thơ Hoàng Trúc Ly chuyển ngữ; nhà văn Lê Huy Oanh nhận định Bùi Gáng Nguồn Cảm Hứng trong Thơ Việt (sau khi đã nhận định hai cõi thơ Nguyên Sa và Nhã Ca ): “ Bùi Giáng đập phá bằng cách đùa cợt những tư tưởng cổ truyền, bằng cách đùa cợt chính ông, bằng cách bôi lem thơ, làm xô lệch ngôn ngữ…”; và truyện ngắn Mùa Sẽ Còn Dài của “nhà văn trẻ “ Mường Mán, bây giờ nhà văn không còn trẻ nữa ấy vẫn tiếp tục cầm bút lại cầm thêm cọ vẽ kiêm chủ quán món Huế tại Phú Nhuận. Ở Phần Thơ thì khởi đầu là thơ của Nh. Tay Ngàn trải những bài thơ tự do dài viết ở Paris, vẫn ám ảnh hình bóng Liên Mà thương quá em Liên, năm 1988 Phạm Công Thiện viết cuốn Đi Cho Hết Một Đêm Hoang Vu Trên Mặt Đất nói bạn tôi (tức Nh. Tay Ngàn) mất tháng 1/1978 tại Paris, bây giờ sau 33 năm Thiện cũng ra đi khỏi trần ai, không biết có “Đi cho hết một đêm hoang trên mặt đất “ tại thế để vào cõi khác không? Có thể rời Ngày Sanh Của Rắn tiến hóa ngự trên mình Rồng vu vi vào cõi vô thường thời gian không? Ngày 8/3/2011 Phạm Công Thiện đi, tôi có mấy dòng:
Tự nhận thiên tài đôc nhất của Việt Nam
không ai cạnh tranh
dám giao cấu mặt trời thủ dâm thượng đế
đám đông mở toang cánh cửa háo hức đứng nhìn
đập vỡ đôi kính cận thầy mô phạm khoa bảng
đọc Heidegger bằng máu và nước mắt
ta bà qua sông tìm vô ngã
bảy mươi mốt tuổi trẻ không về
bởi đó Phạm Công Thiện
(Thi Vũ cũng cho biết Tay Ngàn mất vào tháng năm ấy, có làm bài thơ tiễn : Tay Ngàn/Khua nhịp về đâu/Rừng thiêng vỡ một/ngấn/sầu/rụng/hai/Nay theo bước nhỏ còn ai/Ta hơ tro cũ/tay dài dìu em, không biết nơi vô cùng Ngàn có ngàn trùng đi tìm Nỗi Liên đen tối vô cùng không?), kế đến là mười câu thơ lục bát của Bùi Đức Long, bài thơ này sau được tác giả chọn vào tập thơ in riêng; còn Trần Hồng Châu là một bài tự do dài đầy nhịp điệu liên kết với thơ vần, mang dáng dấp cổ phong Em đi đến uyển chuyển mộng vân đài; với Ngô Cang (nhà thơ gốc Huế) cũng mười câu lục bát; và sau hết là một giọng thơ mới TẠ HIỀN, giới thiệu sáu bài thơ tự do, tôi rất thích và đồng ý với nhận định lời mở rất trân trọng của nhà văn Mai Thảo dành cho người viết mới: Những người trẻ tuổi bắt đầu làm thơ nên bắt đầu ngay bằng thơ tự do.Nghĩa là một bắt đầu mạnh bạo, đường hoàng, ở ngoài mọi kiến trúc tiền chế, hay là do tôi làm thơ tự do nên đồng cảm, không biết Tạ Hiền ở đâu (bây giờ tôi biết Tạ Hiền chính là Đỗ Khiêm, người chủ trương Tạp chí Thơ); xin trích một bài trong số sáu bài thơ:
THỊ DÂM
(Ai nhìn phụ nữ mà ước ao phạm tội thì đã tà dâm trong lòng rồi – Matthieu )
Buổi trưa chuông nhà thờ âm a
Ly la ve phù du sùi bọt hiện ngã
Người con gái co quắp một phần tư quần lót
Ta nhắm mắt cơn say lên đến óc
Ghế bàn chồm tới đòi làm quen
Người con gái vẫn hở hang một góc
Buổi lễ dâng lên cặp đùi hồng mơn trớn
Em kiêu căng biểu dương thịt da
Rồi
Các linh mục hiền hòa thiển cận
Những tín đồ đi nhà thờ ngoạn cảnh
Cũng như em đang đưa phía trên đùi ra
Tất cả sẽ không bao giờ hiểu
Tác dụng của hơi men trên ta
Hay nỗi tuyệt vọng của những tinh trùng
Chạy đua trong cõi tối
( Tạ Hiền )
Phần Sinh hoạt văn nghệ: Thông tin Trùng Dương viết truyện phim; triển lãm tranh Đinh Cường tại Viện Văn Hóa Pháp Sài Gòn; đề cập đến cuốn Quần Đảo Gulag của nhà văn Nga Solzenitsyn bị trục xuất khỏi đất nước mình, và hồi ký của tướng độc nhãn Do Thái Moshe Dayan hồi ức chiến thắng cuộc chiến 6 ngày tại Trung Đông tháng 6-1967; tường thuật việc Duyên Anh, Hoài Bắc, Mai Thảo ra Đà Nẵng; giới thiệu đêm nhạc và thơ tại Cần Thơ. Phần Hộp thư, chú ý thấy dòng trả lời bạn mình “ Trần Hữu Dũng: sẽ đăng một phần “, nhưng cái gọi một phần ấy không bao giờ xuất hiện, vì sau cái ngày cuối tháng 4/75 tạp chí Văn không hiện hữu; mới đây hỏi Trần Hữu Dũng có giữ bài thơ làm kỷ niệm chăng ? Dũng nói mất rồi; ngược lên trên thấy câu trả lời “ Trần Hoài Thư : Nhận được báo và nhuận bút rồi chứ ? Mùa Luân Lạc đã tới”, nhưng luân lạc tới đâu rồi hở Trần Hoài Thư ? Trong Phần giới thiệu Ấn Phẩm Mới thấy có giới thiệu Tập san văn nghệ Vỡ Đất do hai nhà thơ Nguyễn Thái Dương và Ban Bội Bỗng (tức Bùi Bá Bổng, bạn cùng khóa Đại học Nông Lâm với tôi) chủ trương, số 2 và đương nhiên là số cuối cùng, với sự góp mặt của nhiều tên tuổi : Trần Hoài Thư, Lương Thái Sỹ, Mang Viên Long, Đặng Tấn Tới, Mịch La Phong…Giới thiệu Vỡ Đất chợt nhớ ở mục Ấn Phẩm Mới số tháng 3/1973 có giới thiệu: “ THƠ VŨ TRỌNG, thơ của Vũ Trọng Quang, Văn Nghệ Động Đất xuất bản, sách dày 50 trang, không ghi giá “ nghĩ hồi ấy mình hồn nhiên sáo ngữ và sáo rỗng, lấy tên xuất bản cho kêu, giờ bàng hoàng thảm họa động đất sóng thần vừa qua ở đất nước mặt trời, khủng khiếp quá. Và ủa lạ vậy ? tại sao chỉ có Thơ Vũ Trọng mà thiếu chữ Quang, không biết do người phụ trách sơ sót viết thiếu hay do thợ sắp chữ sắp đặt lơ đễnh lơ là: thấy cũng vui vui.
Từ giai phẩm Văn trước tháng 4/1975 tôi lại lan man chuyện nọ xọ chuyện kia suy nghĩ hội tụ về hiện tại, dòng sông thời gian đời sống có thể dài dòng thời gian mặc định toán học tích tắc, kéo theo dòng chảy chuyển biến lịch sử , nhớ câu thơ của Chinh Yên “ Cách nhau mỗi ngày là mỗi lạ ”; có những việc không tưởng tượng nổi trục trái đất chao đảo trong vũ trụ giật mình, thảm họa mọi nơi trên thế giới; văng vẳng câu nói của Jean Paul Sartre “ Trước cái đói của trẻ em Phi Châu, cuốn Buồn Nôn của tôi vô nghĩa ”; trước sự việc địa chấn chấn động thế kỷ, những dòng này hạt cát nhỏ bé, rất vô cùng nhỏ bé.
Vũ Trọng Quang
Vũ Trọng Quang
Thơ và những khoảng cách vô tận...
Trần Hữu Dũng
Nhiều lần ngồi quán cà phê trò chuyện cùng Vũ Trọng Quang, tôi nhớ đến câu thơ anh tự giới thiệu về mình: “Tôi kiếm ăn bằng nhiều nghề khác / Làm thơ để được nhẹ lòng mình”. Thật ra cuộc đời anh là một bài thơ dài, mẹ người Bắc di cư, cha gốc Huế, liệt sĩ thời chống Pháp, anh sinh ra ở Quảng Nam. Tuổi thơ anh trôi nổi ở Sài Gòn, sống ở chân cầu, đánh giầy, bán báo, rồi lớn lên mưu sinh chợ trời Dân Sinh...lắm lúc lại mơ mộng: “Em dậy thì bên kia sông / Tôi tỏ tình bằng im lặng”.
Anh làm thơ rất sớm, thời học sinh, sinh viên, cùng hoạt động văn nghệ với hai người bạn nối khố là nhà thơ Linh Phương và dược sĩ Nguyễn Hữu Đức. Năm
1971 anh ra mắt tập thơ đầu tiên Nỗi buồn của chúng ta, do Văn Nghệ Động Đất xuất bản.
Sau năm 1975 anh in tập thơ Đã hết giờ của Lọ Lem, Văn Nghệ Châu Đốc, xuất bản năm 1994; kế tiếp Thơ tự do NXB Trẻ, năm 2000; Thơ hôm nay, NXB Đồng Nai, năm 2003; Thơ Hôm qua, hôm nay & hôm sau, NXB Đà Nẵng năm 2006...Anh còn là người vẽ biếm họa trên các báo thành phố ký tên Quít, viết
tản văn, nhận định văn học với bút danh Nhị Ka.
Tôi còn nhớ thời ra mắt tập thơ Đã hết giờ của Lọ Lem nhà văn Đoàn Thạch Biền trong bữa nhậu cà giỡn bảo: “...thơ về bia ôm của VTQ là số một... Bởi em rớt xuống bao người / Tay không che nổi trận cười đàn ông”. Nói thế để hình dung thơ anh khoảng thời gian nầy còn nặng về âm điệu mượt mà, sâu lắng, dễ quyến rũ lòng người.
Tiêu biểu là bài thơ Ngôi nhà của anh như một ký sự thơ, ghi lại chính cuộc đời
mình:
Một tay ôm con một tay ôm đàn
không còn tay nào mẹ vẫy chào khu rừng lãng mạn khói lửa
tôi bắt đầu tôi dưới chân cầu
thở mùi tanh của cá
tắm dòng sông nước đen
từ tiếng rao bán báo tôi lớn lên
em dậy thì bên kia sông
tôi tỏ tình bằng im lặng
Cha bỏ xác trên rừng
mẹ ngồi đan áo mũi kim đâm vào đầu ngón tay
nước mắt rơi xuống hai chữ anh hùng
tôi tiếp tục cầm súng đi dọc chiều dài của núi
mở khóa an toàn bắn chỉ thiên
cuộc chiến khốc liệt rồi ra đã kết thúc
tôi và em bày ra xung đột khác
Mẹ không còn ngồi đan áo
ngón tay nhỏ máu
ngón tay bấm vào dây đàn
nốt nhạc rơi xuống hai chữ anh hùng
Con tôi vẽ chân dung tôi
không rõ nét
Đến tập thơ Hôm qua, hôm nay & hôm sau, lại là bước chuyển tiếp, nhiều tâm huyết, gian nan tìm tòi cái mới như anh từng viết: “...Thơ hiện đại vượt qua mọi lời giải thích...Nghệ thuật nói chung, thơ nói riêng: Thi ca là bước vận động biện chứng đi tới và sáng tạo vượt qua. Nhà thơ là kẻ thất bại trên hành trình từ khởi điểm nầy đến khởi điểm khác, là ý thức về đỉnh cao chứ không thể chạm đến đỉnh cao...”. Trong tập thơ nầy họa sĩ Lê Ký Thương vẽ “ăn ý” với anh, trình bày biểu tượng đồng hồ cát biểu trưng thời gian cạn dần, bìa 1 và bìa 4 hình nền là hàng loạt con số nhị phân lập trình 01010101 của thời kỹ thuật số. Độc đáo hơn là anh thực hiện loại thơ cụ thể (concrete poetry) qua một số bài Eros, Design, Ký
hiệu liên tưởng... như sau:
Design
chính em từ chối thơ tôi khó chịu
chính em từ chối thơ tôi khó
chính em từ chối thơ tôi
chính em từ chối thơ
chính em từ chối
chính em từ
chính em
chính
chín
chí
ch
c
Chính điều nầy lại gây hiểu lầm tai hại khi nhiều nhà phê bình gắn tên anh vào phong trào thơ Tân hình thức, nhà thơ Cao Thoại Châu tinh tế khi nhận ra: “Nếu chỉ nhìn vào ngôn ngữ ký hiệu hóa thì có thể nói rằng VTQ đang thể nghiệm cái gì đó, nhưng theo tôi, không có một sự thể nghiệm nào cả, chỉ là một nhà thơ với hệ thống của riêng mình và...làm thơ cho người đọc, khi thì “đọc”, lúc cần giải mã.
Thế thôi! Thói quen “vạch một chân trời” không cần trong một thời đại có rất nhiều chân trời như hiện nay”
(Trích “Vớt lá ven sông-NXB Hội Nhà Văn, 2010).
Thơ Vũ Trọng Quang luôn gần gũi với nhịp sống hiện đại, qua cách chơi chữ, nói lái, giễu nhại, đôi khi pha lẫn vào tư duy những yếu tố trực giác và vô thức, tiêu như bài Ngày của Malala (Malala Yousafzai đoạt giải Nobel Hoà bình 2014)
như sau:
Khi em phát biểu tại trụ sở Liên Hiệp Quốc
nhân loại đứng sau lưng
trường học cây bút sách vở dứng sau lưng
Tổng thư ký đứng sau lưng
mùa xuân phía trước đứng sau lưng
Cô gái tròn trăng mười sáu
dũng cảm nhất hành tinh
viên đạn bay vào đầu không ở lại
quay ngược vào cực đoan hung hãn
Cái đẹp của chiếc khăn choàng hồng nhạt
cái đẹp mảnh mai mạnh mẽ
cái đẹp sau cái chết Benazir Bhutto không run sợ
nữ tính & nữ quyền
Một ngày của Malala
mọi ngày của Malala
hôm qua hôm nay và hôm sau của Malala
Em vừa đoạt giải Nobel hòa bình
điều đó cần thiết cho một tiếng nói
biểu tượng nền văn minh
tốt đẹp đẩy lùi tàn độc
(*) Vào ngày 9/10/2012 Malala Yousafzai, người Pakistan, bị một tay súng Taliban bắn vào đầu, để trừng trị em cổ xúy cho trẻ em và phụ nữ được đi học
Có một thời quán Trống Đồng mở ở đường Nguyễn Du, rồi dời về đường Lê Quí Đôn, nơi tụ tập anh em văn nghệ tứ xứ. Ông chủ quán Vũ Trọng Quang từng
tán thán: “...Người ta kiếm tiền để vào quán nhậu. Còn tôi nhậu với khách để kiếm tiền”. Nghe sao sầu não quá thể!. Ở quán Trống Đồng còn có vô số câu chuyện “huyền thoại phố phường” lưu lại như cô nhà thơ trẻ L. Hà Nội từng bảo: “...Chán đời quá em muốn chết”, nhà văn A. buột miệng nói: “Tao thấy mầy chết từ lâu rồi”.
Hay nhà thơ C. than van: “...Chắc em nghỉ làm thơ luôn, thời bát nháo, vàng thau lẫn lộn...”, nhận được cái gật đầu nhiệt tình của đàn anh: “ Ồ, tao ủng hộ mày hết mình”.
Trong tạp bút Rimbaud – Tâm hồn nào không lẫn lộn, viết về quyển Rimbaud
Toàn tập, Huỳnh Phan Anh dịch, NXB Văn hóa Sài Gòn, anh từng viết: “Giật mình bàng hoàng trước sứ mệnh “Nhà thơ là kẻ trộm lửa”, đóng lại cánh cửa “Lúc ba giờ khuya, thời khắc của nhà thơ và kẻ cướp”, bóng tối khép lại Toàn Tập mở ra vùng chóa mắt khác, có cảm giác chơi vơi chới với, hoang mang giữa cõi thực phi thực không gian phi không gian thời gian phi thời gian, vô thức bừng vỡ sản sinh từ áp lực ý thức dồn nén”. Tôi có cảm tưởng anh rút ruột viết về Rimbaud, về các nhà thơ sáng tạo lẫm liệt, trong đó có bóng dáng bi thương của các nhà thơ trên đất nước hình cong chữ S nầy!.
Nhà thơ Paul Celan viết: “...Mỹ học vì thế đòi hỏi sự ẩn giấu và tưởng thưởng nó, đạo đức học lại đòi hỏi sự công khai và trừng phạt sự ẩn giấu...Thơ ca đích thực thì phản-tiểu-sử. Quê hương của nhà thơ chính là bài thơ của hắn và thay đổi từ bài thơ này sang bài thơ khác. Những khoảng cách là những khoảng cách lâu năm, vĩnh cửu: vô hạn như vũ trụ, trong đó mỗi bài thơ nỗ lực khẳng định mình như một ngôi sao (nhỏ xíu)..”. Tôi nghĩ có lẽ thơ Vũ Trọng Quang đang lặng lẽ đi trên con đường mà Paul Celan suy tưởng, nơi mà “Nào có thể phục chế những linh hồn / đang mở mắt”. Tất cả là phía trước, khung trời thi ca đang rộng mở ra bát ngát...
PHẠM CÔNG THIỆN:
THIÊN TÀI ĐỘC NHẤT
CỦA VIỆT NAM?
Vũ Trọng Quang
Phạm Công Thiện??? Gọi ông là gì đây? Nhà thơ chăng? Vì ông có làm thơ, đã có hai tập thơ được in ấn, một “Ngày Sinh Của Rắn” do nhà An Tiêm xuất bản năm 1966, hai “Trên Tất Cả Đỉnh Cao Là Lặng Im” do nhà Viễn Thông xuất bản năm 2000 tại nước ngoài; và có hai câu thơ rất nổi tiếng mang dấu ấn Phạm Công Thiện: “Mưa chiều thứ bảy tôi về muộn. Cây khế đồi cao trổ hết bông”(*). Gọi ông là dịch giả chăng? Vì ông biết nhiều thứ tiếng, dịch nhiều sách, đặc biệt là dịch Krishnamurti. Gọi ông là nhà nghiên cứu chăng? Vì ông có viết nghiên cứu, trong đó nhiều sách nói về Phật Giáo. Gọi ông là nhà triết học được chăng? Cái này thì không ổn, dầu ông đề cập nhiều về lãnh vực triết học nhưng không đưa một học thuyết triết lý nào cả. Ông viết mọi đề tài mọi thể loại. Vậy cuối cùng gọi ông là gì? Hay gọi ông là “thiên tài độc nhất của Việt Nam” như chính ông tự phong trong bài viết đề cập đến cá nhân mình như sau:
“Sinh vào năm rắn, bên dòng sông Cửu Long, vì tranh luận học vấn với giáo sư, nên bỏ học trường lúc 13 tuổi, viết sách lúc 14 tuổi; làm giáo sư sinh ngữ ban tú tài từ lúc 16 tuổi đến 20 tuổi tại những trường ở Sài Gòn, Mỹ Tho, Đà Lạt, Nha Trang; quyển sách khảo luận đầu tiên được xuất bản vào năm 16 tuổi; viết quyển Ý Thức mới trong văn nghệ và Triết học vào lúc 20 tuổi; học Triết lý tại trường Đại học Yale, đệ trình tiểu luận Ý niệm về chân lý trong tư tưởng Platon và Heidegger tại Hội thảo Triết lý ở Yale; tiếp tục học Triết lý tại trường Đại học Columbia, khinh bỉ giáo sư và bỏ học bổng của Viện Giáo Dục Quốc Tế, bị viện mời đi gặp bác sĩ phân tâm học, được mời khéo vào nhà thương điên, lại tranh luận với bác sĩ phân tâm học về giá trị và giới hạn của phân tâm học hiện đại, chỉ trích đời sống nông cạn của Mỹ quốc, sống lang thang lây lất ở xóm nghệ sĩ Greenwich Village tại New York; đã gặp Henry Miller, văn hào bậc nhất của Mỹ, tại Pacific Palisades ở California, được Henry Miller nhận là Rimbaud đầu thai lại ở thế kỷ XX, sau đó được một văn sĩ Do Thái cho tiền để trốn qua Paris không giấy tờ, không hành lý, sống bơ phờ tại vùng Bretagne, học văn chương tại trường Đại học Rennes, khinh bỉ giáp sư, rồi lại bỏ đi và sống lang thang lây lất khắp hang cùng ngõ hẻm ở Paris, làm clochard đi ăn mày, ngủ dưới cầu, ngủ trên vỉa vè, đói lạnh long đong và bỏ làm luận án tiến sĩ tại Pháp, được Henry Miller gửi tiền nuôi sống và được Henry Miller cho tiền lìa bỏ Paris để sống lang thang giang hồ tại Thụy Sĩ, Ý Đại Lợi, Ba Tư, Hy Lạp, Thái Lan… Lúc ở Paris thì nhập bọn với nhóm nghệ sĩ trẻ ở Popoff, la cà vất vưởng ở xóm Saint Séverin và Saint Germain des Prés, đã gặp Krishnamurti hai lần tại Square Rapp. Hiện đang sống chờ đợi điên và chờ đợi chết, triệt để đứng ngoài tất cả ý thức hệ chính trị, đứng ngoài mọi sự tranh chấp tôn giáo, khinh bỉ tất cả văn hóa nhân loại, thù ghét tất cả mọi tổ chức xã hội, vô cùng kiêu hãnh, chỉ đi một mình và tự nhận là thiên tài độc nhất của Việt Nam”. (*)
Có phải vì cho rằng mình là “thiên tài độc nhất của Việt Nam” nên ông dám thực hiện hành vi dục tính độc nhất…vô nhị đối với đấng tối cao và thái dương mà từ trước tới nay chưa ai từng nghĩ đến:
“tôi giao cấu mặt trời sinh ra mặt trăng
tôi thủ dâm thượng đế sinh ra loài người”(*)
Các hậu duệ thơ chắc phải chào thua thôi.
Sau khi giao cấu với em mặt trời xong, ông có hành động : “viết là đâm nổ mặt trời”(**)
Sở Khanh cũng chào thua luôn.
Vũ Trọng Quang
(*) Trong tập thơ “Ngày Sinh Của Rắn”
(**) Trong một bài viết của PCT
Thơ Vũ Trọng Quang Trên
Tiền Vệ
..... VTQ, Tô Vũ, Trần Văn Khê (ngồi)
VTQ & Lê Vĩnh Tài
Ngồi: Nguyễn Đạt, Lê Thị Kim, Trương Gia Vy, Nguyễn Thị Hoàng
Đứng: Nguyễn Xuân Hoàng, Vũ Trọng Quang, Đỗ Trung Quân
Sơn Nam, Vũ Trọng Quang
Vũ Trọng Quang, Nguyễn Bắc Sơn
Vũ Trọng Quang & Nguyễn Đông Thức
Thiên Hà, Nguyễn Ngọc Tư, Vũ Trọng Quang, Lê Thanh My
Du Tử Lê, Linh Phương, Vũ Trọng Quang
06. 2019
Trở về
MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.