Cao Xuân Huy
(1947 - 2010)
Hưởng thọ 63 tuổi
Người không tự nhận mình là nhà văn
Hưởng thọ 63 tuổi
Người không tự nhận mình là nhà văn
Vài dòng tiểu sử:
Cao Xuân Huy sinh ngày 14/7/1947 tại Bắc Ninh, mất ngày 12/11/2010 tại Lake Forest, Nam Cali, Hoa Kỳ. Vợ: Đỗ Thị Minh. Con: Cao Nguyên Chúc Dung, Cao Nguyên Xuân
Dung. Nhập ngũ tháng 2/1968. Thuỷ quân lục chiến. Cấp bậc trung úy.
Tháng ba 1975 bị bắt. Đi học tập cải tạo đến tháng 9/1979 được thả.
12/1982 vượt biển. 10/1983 tới Hoa Kỳ.
Tháng 6/1985, in Tháng ba gẫy súng.
11/1989 - 6/1992, Tổng thư ký tạp chí Văn Học.
4/1993 - 10/1994, Tổng thư ký tạp chí Văn Học.
9/2004 - 2/2008, Chủ biên tạp chí Văn Học.
Tháng 7/2010, in Vài mẩu chuyện.
| Chân dung | |
|
Cao Xuân Huy, Mùa thu gẫy cánh - 1 Thụy Khuê |
|
Cao
Xuân Huy có người cha đi kháng chiến, để lại vợ con trong thành. Rồi,
1954, ông ngoại bị đấu tố, người cậu cấp bách đem cháu, 7 tuổi, vào Nam.
Mẹ ở lại Hà Nội đợi bố. Về, nhưng người cha kháng chiến, gốc tư sản,
địa chủ, không thể "can thiệp" cho người mẹ khỏi diện "tự lực cánh sinh"
(như đi "kinh tế mới"). Rồi họ chia nhau con cái: mẹ để lại con gái cho
bố, vào Nam với con trai. Xa cách, mỗi người lập một gia đình khác, có
các con khác. Huy được cậu và bà ngoại nuôi. Như một định mệnh, chuyện
nhà Huy trùng hợp với chuyện đất nước, với truyền thuyết Sơn tinh Thủy
tinh, với bao gia đình thời chia đôi Nam-Bắc.
Ở Bắc: Người cha làm báo Sáng Tạo
Người cha ở Bắc tham gia Nhân văn Giai phẫm. Thực ra ông không ở Nhân văn Giai phẩm, mà ở nhóm Điện ảnh kịch trường, hồi ấy có hai nhóm: Thụy An - Phan Tại và Trần Thịnh - Trần Công. Cao Nhị, cha Huy, trong nhóm thứ nhì
Họ chủ trương thành lập một hội điện ảnh độc lập. Đả phá phim tuyên truyền của Liên Xô. Đổi mới kịch nghệ và điện ảnh theo đường lối Tân hiện thực Ý, Nhật và đề cao phim Anh, Mỹ. Thụy An, Trần Công, Cao Nhị, Nắng Mai Hồng, Vũ Phạm Từ, Kỳ Nam... viết những bài giới thiệu, phê bình điện ảnh, hoặc tổ chức chiếu lại những phim hay, những kiệt tác tân hiện thực như Miếng cơm cay đắng (Riz Amer), Chiếc xe đạp ? (La Bicyclette) của Ý, Rashomon, Những đứa trẻ Hiroshima, Anh gắng nuôi con của Nhật, Hamlet của Anh v.v..
Sáng Tạo doTrần Thịnh làm chủ nhiệm, Cao Nhi thư ký tòa soạn. 5/11/1956, Sáng Tạo ra đời, hai hôm trước ngày khai mạc Liên hoan phim Liên Xôn
"Tội trạng" của Sáng Tạo được nêu rõ như sau:
"Nửa tháng "Liên hoan phim Liên Xô" khai mạc vào ngày 7-11-56, thì đúng ngày 5-11-56, Giai phẩm mùa thu tập III xuất bản, trong đó có đăng bài "Chúng ta gắng nuôi con", hoạt cảnh của Chu Ngọc, đả kích không tiếc lời vào phim Liên Xô. Cùng ngày 5-11-56, báo Sáng Tạo ra số đầu, đã lộ ngay ý định xấu đối với phim Liên Xô.
Ngày
20/11/56, báo Nhân Văn số 5 lại đăng bài "Mấy bộ phim dở" của Cao Nhị.
Cùng ngày ấy báo Sáng Tạo ra số 2, càng đả kích sống sượng hơn nữa vào
các phim Liên Xô đang chiếu. (...)
Những
bài như trên phải được đặt bên cạnh bao nhiêu bài khác của Nguyễn Hữu
Đang, Phan Khôi, Trương Tửu, Trần Đức Thảo, Lê Đạt, Trần Dần, v.v… đang
nhan nhản lúc bấy giờ ở các số Nhân văn, Giai phẩm thì mới thấy đầy đủ tính chất nguy hiểm của nó" [2]
Cao Nhị, trong bài tự kiểm thảo, cũng "nhận tội":
"Tôi
nhận làm thư ký toà soạn báo Sáng Tạo, tờ báo chuyên đả kích phim ảnh
Liên Xô và đả kích lãnh đạo trên mặt sân khấu và điện ảnh. Sáng Tạo chỉ
ra được hai số rồi chết. Thế nhưng hai số đó cũng gây ra một số tác hại
đáng kể với những bài của Trần Công, Nắng Mai Hồng, Phan Vũ, Vũ Phạm Từ,
Kỳ Nam, v v ... " [3]
Trong
bài kiểm thảo này, Cao Nhị xác nhận trách nhiệm lựa chọn bài vở, viết
những bài trên Sáng Tạo và trên các báo Cứu Quốc, Hà Nội Hàng Ngày, Độc
Lập... phê phán điện ảnh Liên Xô và tổ chức điện ảnh doanh nghiệp của
miền Bắc.
Qua bài "Nửa tháng liên hoan phim Liên Xô: Mấy bộ phim dở"
của ông đăng trên Nhân Văn số 5, chúng ta có thể thấy cách ông phê bình
một số phim Liên Xô, đang chiếu trong Liên hoan như thế nào. Riêng về
nội dung phim Ngai vàng sụp đổ, ông viết:
"Anh
đi dẹp giặc, chị ở nhà đợi anh, trong cơn binh lửa, chị mắc tai ương;
nhưng đến khi giặc tan, anh chị lại gặp nhau, gia đình đoàn tụ, vui vẻ
cả. Nhưng ác một điều, câu chuyện tình đó đã lồng vào nhiều câu chuyện
khác: âm mưu thắng đế quốc, dũng khí của nhân dân, tài đánh nhau của bộ
đội, lại cả bộ mặt nham hiểm gớm ghiếc thằng địa chủ đi ăn cướp ái tình.
Người xem rất kêu về cái đoạn kết dựng lên cái ngai vua rồi đạp nó gục
xuống, tượng trưng cho ngai vàng sụp đổ. Nhưng tôi không nói tới diễn
xuất hay những màn bố trí giả tạo. Điều quan trọng hơn, là công chúng
xem phim rất không hài lòng về cái lối xây dựng phim, xây dựng con người
rất vá víu, chắp nối ấy, nó không tài nào đi sâu và thể hiện được đúng
hình dáng con người thật. Kinh nghiệm trong các tác phẩm văn nghệ Việt
Nam mấy năm nay, kịch hay chuyện nói đến một trăm thứ và đều đá thêm một
tí tình cho nó có “yêu đương”. Đó là lối xây dựng công thức không thế
làm thoả mãn người xem."
Và đến phim Hai sĩ quan, Cao Nhị cho rằng: "Tịnh không bắt gặp con người thực, một anh đại úy có thực (...) Mặc
dầu báo điện ảnh Liên Xô khen: “Hai sĩ quan nói lên một cuộc tình son
sắt và dũng cảm…”, tôi chỉ thấy tình yêu đó là giả tạo, vì lẽ giản dị
cặp tình nhân đó phải lao vào nhiều tình huống ly kỳ, lằng nhằng, nghĩa
là cũng giả tạo nốt. (...)
... mấy
bộ phim Liên Xô khác được hoan nghênh trong năm nay như Nữ tài tử dạy
hổ hoặc Người yêu phương xa thì thực chất nó như thế nào? Con người
trong phim rất nhạt, tình yêu lại càng nhạt hơn. Và cái lối xây dựng chủ
đề tình yêu nhẹ nhàng, công thức gán ghép gợi cười cho người xem bằng
những trò hiểu lầm ngộ nghĩnh không thể đáp ứng được với những đòi hỏi
của người xem có suy nghĩ (...)
Tôi
đơn cử ra hai bộ phim Ngai vàng sụp đổ và Hai sĩ quan, không phải để
phân tích sâu xa vì nó dở quá, không biểu hiện được gì, ý tôi muốn để
chúng ta cùng rút kinh nghiệm trong việc làm kịch bản phim hiện nay". [4]
Với
những dòng "phạm thượng" như thế, người cha, sau Nhân Văn, bị cấm sáng
tác, nhưng vẫn làm thơ chui, cho mình. Bà chị là người duy nhất thuộc
hết thơ em. Khi Huy về thăm cha tại Hà Nội, năm 2002, định in một tập
thơ cho bố, nhưng bà bác đã mất vài năm trước rồi.
Trong Nam: Người con đi lính và đi tù.
Nhắc
lại lời người cha phê bình những tác phẩm điện ảnh của Liên Xô năm 1956
ở miền Bắc, để thấy cái gan Cao Nhị trong bối cảnh toàn trị thời ấy và
cũng để hiểu cái gan của người con trong một bối cảnh khác, xung vào
Thủy quân lục chiến, một binh chủng dữ dội của miền Nam: hai bối cảnh,
cùng một dòng máu, cùng một lá gan.
Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1978, người cha Sáng tạo-Nhân văn
tìm đến thăm con ở trại cải tạo Thanh Hoá, nhưng không được vào, lại
lặn lội trở về, cái ba lô thăm nuôi con cũng không nhận được.
Năm 1979, hai cha con gặp nhau lần đầu tại trại Bình Điền, Huế. Bố nói: "Mày ăn thịt gà đi, thịt gà này chú Phùng Quán làm cho mày đấy". Người con cảm động tưởng mình có họ với chú Phùng Quán, tác giả những câu thơ mà anh đã thuộc lòng từ nhỏ: "Yêu ai cứ bảo là yêu, ghét ai cứ bảo là ghét; Dù ai cầm dao dọa giết, cũng không nói ghét thành yêu". Bố hỏi: "Mày ghét Cộng sản lắm hay sao mà đi cái thứ lính ác ôn này?". Con nói: "Ghét thì con không ghét, có thù oán gì đâu, nhưng gặp đâu thì bắn đó". "Thế mày bắn cả bố mày à?"... [5]
Đó
là câu chuyện giữa hai cha con năm 1979 mà Cao Xuân Huy thuật lại cho
Trần Văn Thủy một đêm họp bạn ở Cali. Sau câu hỏi là những chấm chấm.
Hình như con không trả lời. Hình như "bố con nói với nhau vài câu chẳng ra làm sao cả".
Không
có trả lời nào cho một câu hỏi như thế. Không có câu hỏi nào, cho một
đất nước như thế. Người bố gọi cái thứ lính mà con đi ấy là lính ác ôn.
Lính thủy quân lục chiến ngoài Bắc gọi là lính thủy đánh bộ.
Nhưng
người cha đã biết gì về thứ lính ác ôn này? Bao nhiêu người ở Bắc đã
biết gì về thứ lính thủy đánh bộ này, ngoài hai chữ ác ôn? Bao nhiêu
người trong Nam biết gì về thủy quân lục chiến, trừ hình ảnh: dữ dằn,
cảm tử.
Xa
nước từ 1962, tôi cũng không biết gì về thủy quân lục chiến. Là người
chống chiến tranh, tôi nghĩ ai vào thủy quân lục chiến là người thích
đánh nhau, hiếu chiến.
Bởi lúc đó chưa có Tháng ba gẫy súng, chưa ai biết Cao Xuân Huy.
Tháng ba gẫy súng
Tháng ba gẫy súng [6] đưa
người đọc vào những cạm bẫy không ngờ: Tước đoạt ở họ những thành kiến
cố hữu. Làm cho họ mất hẳn "nhân tính", thứ nhân tính từ chương, viết
hoa, đạo đức giả của xót thương vô tận, của niềm nhớ khôn nguôi, của
ngụy tạo tình cảm, ngụy tạo ngôn ngữ, ngụy tạo "dân tộc, tổ quốc".
Tháng ba gẫy súng
đặt họ vào môi trường khốc liệt của những con người không có lựa chọn
nào ngoài đường chết, của đám tàn quân thua trận, hết đạn, cấp trên phản
bội bỏ họ giữa đường, của đám quân dân hỗn loạn, bạn đồng hành đào ngũ,
của những kẻ để tìm đường sống phải giết người, phải dẫm đè lên nhau mà chết, ở một cửa bể, một ngày tháng ba 1975.
Tháng ba gẫy súng,
với thứ ngôn ngữ trần trụi của người lính "chưa từng viết văn bao giờ",
đã lột trần một thứ nhân tính khác của con người: tham sống, sợ chết,
hèn nhát, phản bội, dã man, tàn bạo. Mọi bộ mặt đều bị lột trần trước
cửa tử, cái xấu cái tốt không thể giấu được qua lớp son phấn bề ngoài
của đạo đức xã hội. Con người lộ hẳn thân thể trần truồng với lục phủ
ngũ tạng, như bị giải phẫu bất ngờ, không kịp phòng bị. Ở cái tư thế ấy,
ngôn ngữ cũng trần truồng, không che đậy.
Tháng ba gẫy súng
là thứ ngôn ngữ tồng ngồng ấy, mà người "có học", mà cấp thượng lưu trí
thức, mà những nhà làm văn chương thường gọi một cách khinh bỉ là "ngôn
ngữ lính tráng". Vì thứ ngôn ngữ ấy mà nhiều người không muốn, không
dám hay chỉ miễn cưỡng gọi Huy là nhà văn, không coi Tháng ba gẫy súng là tác
phẩm văn học, mà chỉ là một cuốn hồi ký chân thật, bởi một tác phẩm văn
học thì phải có văn chương, chứ đâu lại câu cú thô tục thế này.
Ở Tháng ba gẫy súng, chửi thề là vai chính. Những câu chủ chốt đều có chửi thề.
Bởi
mỗi chửi thề là một thái độ, phản ánh một tình cảm, một nguyện vọng:
yêu thương, hắt hủi, oán giận, ăn năn, hối hận, mắng mỏ, sai bảo, dã
man, tàn bạo...
"Đụ mẹ, ông về đại đội liền bây giờ!" là mệnh lệnh của người tiểu đoàn trưởng, mắng mỏ, nhưng khoan hồng, không phạt vì tội ba gai trình diện trễ.
"Đù má, lâu dzậy mảy?".
Là sự chờ đợi và vui mừng phía người chửi. Là sự hoàn hồn phía người
nghe, kẻ một mình đang đêm tìm về đơn vị, mò mẫm trong rừng đầy địch và
mìn... Tiếng chửi chấm dứt nỗi sợ, triệt tiêu viễn ảnh của cái chết.
Tiếng chửi là tiếng sống.
"Đụ mẹ, đi đâu về trễ vậy cha nội" tiếng chửi là tiếng mắng yêu của đồng đội.
"Đụ mẹ, không tin thằng nào hết, giấy tờ giả thiếu chó gì. Ông cho tôi biết nó người Bắc hay người Nam", tiếng
chửi là tiếng nghi ngờ của chỉ huy, là lệnh khám xét kẻ lạ, một mệnh
lệnh phân biệt ta địch: tiếng Bắc là địch, tiếng Nam là ta. Một mệnh
lệnh lô-gích nhưng éo le: Huy người Bắc 100%, nếu căn cứ vào giọng
Bắc-Nam để phân biệt ta-địch, chuyến này chắc chết!
"Đụ mẹ, mình bị bỏ rơi rồi". Tiếng chửi thề thất vọng gần như vô vọng, tuyệt vọng.
"Đụ mẹ, tao đếm tới ba, không nhẩy xuống biển tao bắn", tiếng chửi thề dã man phi lý của thần chết: kẻ có súng uy hiếp kẻ không súng, một thuỷ quân lục chiến uy hiếp một bộ binh.
Cao
Xuân Huy sử dụng tiếng chửi như một ngôn ngữ, ngôn ngữ của sự thật,
ngôn ngữ lính tráng, ngôn ngữ thủy quân lục chiến. Tiếng chửi nhấn lời
nói mạnh hơn, làm tình cảm sâu đậm hơn: cho yêu thương thương yêu hơn,
cho bạo tàn tàn bạo hơn. Tiếng chửi tiềm ẩn nỗi khốc liệt trong tâm cảm
nhà văn. Tiếng chửi là tính thủy quân lục chiến trong con người. Tiếng
chửi giấu nỗi hoang mang, che sự sợ hãi, ẩn nỗi kinh hoàng của những
người phải thường trực xung phong đối đầu với cái chết.
Cao Xuân Huy chỉ dùng tiếng chửi thề, nói tục, cho đồng bạn, đôi khi dùng cả cho người lính địch (trong Vài mẩu chuyện), như để chào đón và trân trọng kẻ cùng thuyền. Không thấy Huy đặt vào miệng những kẻ chỉ huy phản bội một tiếng chửi thề nào.
Tiếng chửi trong Tháng ba gẫy súng
là tiếng thoát ra từ con tim, là tiếng cao quý của tình bạn, tình đồng
đội, tình người mà những kẻ hèn nhát không được quyền sử dụng. Huy không
cho phép họ dùng thứ tiếng cao quý ấy.
Việc
chuyển hoá những âm thanh thô tục thành cao quý, không phải ai cũng làm
được. Huy làm được bởi anh không nhận mình là nhà văn nên không bị cái
bổn phận làm văn chương của bọn nhà văn chi phối. Nhưng việc nói tục
không dễ, làm sư hổ mang như Lục Tổ lại càng khó hơn, bởi ăn tục nói tục
là con dao hai lưỡi, nếu nội lực không thâm hậu, tất cả sẽ chỉ trần
trụi là sự tục tĩu.
Ngôn ngữ trong Tháng ba gẫy súng là
ngôn ngữ ngắn, gọn của những người luôn luôn đối diện với cái chết.
Sống và biết mình có thể chết bất cứ lúc nào. Thời giờ của họ bị giới
hạn. Đích của họ là sống đến ngày mai, sống từ sáng đến tối, từ trưa đến
tối, từ giờ này đến giờ khác, từ phút này đến phút khác. Vì vậy họ
không thể "mất thì giờ" cho việc nói. Họ phải kiệm lời. Không dài dòng
văn tự. Họ là những người lính thủy quân lục chiến, họ là những người
luôn luôn sẵn sàng bước vào cửa tử, đùa giỡn với cái chết:
"Em đào sẵn cái hố cho hai thầy trò mình nằm thoải mái. Nếu lỡ có chết chỉ việc lấp cát là êm - Đụ mẹ, trù ẻo mày"
Mắng yêu cái chết: "Đụ má, chết sớm dzậy mày?"
Rủ nhau chết:
"Hồi nãy tụi nó tự tử nhiều quá, hay là mình tự tử luôn đi ông thầy"
Những câu chuyện tiếu lâm như thế trải dài trên con đường triệt thoái về chỗ chết của họ.
Tính
chất khôi hài trong tác phẩm như những giọt rượu mạnh, rót vào cổ họng
người lính xung phong, cho họ quên sợ, cho máu họ chai đi, họ được bọc
thép trước cái chết.
Tinh
thần thủy quân lục chiến là tinh thần kỷ luật tuyệt đối, phải đạt mục
tiêu cuối cùng bất kể giá nào, dù phải nhận những mệnh lệnh ngu xuẩn
nhất, dù cấp trên đã hèn nhát bỏ đi, dù súng đạn đã hết, dù bạn bè đã
chết, dù cái chết đang chờ trước mặt.
Họ
là người lính của nước cờ đầu và của nước cờ cuối, họ phải đổ bộ ở
những nơi nguy hiểm nhất. Họ được giao cho những trách nhiệm chết người:
phải mở đường máu. Phải đi đoạn hậu. Phải giữ trật tự khi lính làm
loạn...
Nhưng cũng những người lính đó, khi đã mất chỉ huy, họ có thể phạm những tội dã man nhất, tàn bạo nhất.
Cửa biển Thuận An, sáng 26/3/1975:
"Chiếc
tàu bắt đầu kéo bửng, những người bám vào bửng tàu được nâng lên cao
khỏi mặt nước, một số người may mắn rơi ngay vào trong lòng tàu, số còn
lại lần lượt rơi xuống biển
Bửng tàu
đã được kéo lên hoàn toàn nhưng không khép kín nổi vì giữa bửng và
thành tàu đã kẹp cứng một thân người. Người bị kẹp nửa thân trên nằm
trong lòng tàu, nửa thân dưới thò ra ngoài, hai chân giãy giụa,
đạp đạp trong không khí được chừng nửa phút rồi ngay đơ. Hai cái chân
của người xấu số trở thành có ích cho nhiều người còn ở dưới nước, họ
bám vào đó để tiếp tục leo lên tàu. Lúc đầu hai cái chân còn đủ hai ống
quần, dần dần chẳng còn gì cả và cuối cùng, cả hai chân đều bị gãy.
Nhưng gãy thì gãy, người ta vẫn bám vào đó để leo lên tàu. Ít ra cũng có
đến cả chục người leo được lên tàu nhờ cặp chân đó. Và chắc chắn sẽ còn được thêm nhiều người nữa nếu...
Chiếc tàu phụt khói từ từ quay mũi ra biển.
Chân vịt đạp nước đẩy không biết bao nhiêu người ra xa tàu, và không biết là đã chém đứt bao nhiêu người.
Thân tàu quay ngang đập vỡ không biết bao nhiêu đầu người, và không biết đã nhận chìm bao nhiêu người xuống sâu dưới đáy tàu.
Biết bao nhiêu người đã chết vì chiếc tàu quay mũi.
Nhưng...
Chiếc tàu đã không ngừng quay khi cái mũi đã hướng ra biển. Mà, chiếc tàu vẫn tiếp tục quay, mũi tàu lại từ từ hướng vào bờ.
Chân vịt lại chém thêm không biết là bao nhiêu người.
Thân tàu lại đập vỡ thêm không biết là bao nhiêu cái đầu, và lại nhận chìm thêm không biết là bao nhiêu người xuống sâu dưới đáy tàu.
Tại sao chiếc tàu bỗng dưng quay đúng một vòng tròn để làm chết biết bao nhiêu là người như vậy?
Ðã
có những xác chết trôi nổi dập dềnh xen lẫn với những xác sống đang cố
bơi ra tàu hoặc đang cố giữ cho mình không trở thành xác chết.
Chiếc tàu lại nằm im như đang mời gọi.
Chúng
tôi ở cách xa vùng mặt trận có đến nửa cây số, tiếng súng chỉ nghe văng
vẳng, nhưng chết chóc lại nhiều hơn có đến cả trăm lần.
Ủa,
tại sao lại có người từ trên tàu nhảy xuống biển, không lẽ mắt tôi đã
hoa lên vì rượu. Không phải một người, hai người mà là rất nhiều. Rõ
ràng là mắt tôi trông thấy người ta leo qua lan can tàu, có người còn
ngần ngừ, có người không ngần ngừ nhảy xuống biển. Lại có người lao mình
qua lan can tàu để nhảy xuống biển.
Không tin nổi ở mắt mình mặc dầu tôi đã dụi mắt thật nhiều lần. Tôi hỏi Sĩ:
"Mày có thấy người ta nhảy từ trên tàu xuống biển không?"
Sĩ cũng ngạc nhiên không kém tôi.
"Ðụ mẹ, kỳ quá mày!"
Chúng
tôi ngơ ngác nhìn nhau, nhưng chúng tôi không có thời giờ để ngạc
nhiên. Hai chiếc M-113 chở đầy người chạy từ hướng mặt trận đã cán bừa
lên những người vừa từ biển lên còn đang nằm vật ra mà thở, và cán luôn
cả những người không kịp chạy tránh đường.
Vừa
thấy bóng thiếu úy Ngô Du - một trung đội trưởng của đại đội tôi - từ
dưới biển trở lên, đang lảo đảo như muốn ngã gần mé nước, tôi và Sĩ chạy
vọt tới đỡ và kéo Du chạy thật nhanh vừa kịp chiếc M-113 chạy lướt qua
sát người chúng tôi.
Hai chiếc M-113 lội xuống nước để ra chiếc tàu.
Những cái bánh xích đua nhau cán lên đầu của không biết bao nhiêu là người đang nhấp nhô từ bờ ra đến tàu.
Ra
đến nơi, chuyển hết người lên tàu xong, hai chiếc xe lội nước quay đầu
lội vào bờ. Lại không biết bao nhiêu là đầu người bị nghiền nát bởi
những cái bánh xích.
Vào đến bờ, hai chiếc M-113 ngừng lại. Từ vị trí tài xế, một cái đầu thò ra, nhìn quanh rồi la lớn.
"Ai muốn lên tàu thì leo lên tôi chở ra."
Lúc
đầu nhiều người ngần ngại, nghi ngờ, nhưng rồi lác đác cũng có người
leo lên. Có đến cả 15 phút mà hai chiếc M-113 vẫn chưa đầy người.
Cái đầu lại thò ra, nhìn quanh rồi la lớn.
"Leo lên gấp đi mấy cha, tôi ra chuyến này không trở vô nữa đâu."
Lại có thêm vài người leo lên.
Tôi phân vân trong sự chọn lựa. Nên hay không nên leo lên. Tôi hỏi Sĩ:
"Lên không mày?"
Sĩ lắc đầu:
"Tao không muốn chạy thoát bằng cái chết của những người đang lóp ngóp dưới kia."
Câu nói của Sĩ đã cho tôi một quyết định:
"Mẹ
kiếp, có mày có tao hay không có mày không có tao thì những người đang
lóp ngóp dưới kia cũng sẽ bị những cái xích sắt này cán. Ðừng có triết
lý ba xu thằng con trai."
Sĩ cười bướng:
"Tao có nói khác gì mày đâu, nhưng tao không."
"Ðược rồi, phụ tao đưa thằng Du lên."
Sĩ và tôi đưa thiếu úy Du lên thiết vận xa. Trước khi leo lên, tôi nắm chặt vai Sĩ:
"Hy vọng sẽ gặp mày ở Ðà Nẵng."
Sĩ nhìn tôi cười:
"Ðụ mẹ, đồ cải lương, cút mẹ mày đi thằng con trai."
Hai chiếc M-113 lại lội nước ra tàu.
Lần
này tôi mục kích tận mắt những cái xích sắt nghiến nát những đầu người.
Tiếng máy nổ và tiếng nước vỗ đã át đi những tiếng thét tiếng la và có
thể, cả tiếng vỡ của những cái đầu, nhưng không có gì có thể che lấp
được những mảnh quần áo và mầu đỏ của máu cuộn theo chiều quay của xích
sắt. Màu đỏ của máu và những mảnh vải cuộn theo chúng tôi suốt cả lộ
trình khoảng một trăm thước. Màu đỏ của máu và những mảnh quần áo chắc
chắn còn dính cả thịt còn trồi lên, trồi lên xen lẫn với bọt nước phía
sau chúng tôi. Không hiểu tôi có dã man không, không hiểu tôi có chai đá
không, không hiểu tôi đã trở thành súc vật chưa, hay vì tôi đã nhìn
thấy quá nhiều cái chết từ sáng đến giờ, hay vì tôi đã yên tâm trên
đường ra tàu an toàn mà tôi rất thản nhiên, lòng tôi rất bình thản khi
nhìn những cái chết, quá nhiều cái chết ngay dưới chỗ mình ngồi, bị chết
bằng ngay cái phương tiện mình đang sử dụng. Tôi nhìn những cái chết
như một kẻ bàng quan, vô thưởng vô phạt" (trang 114- 119).
Cảnh
này, đã được trực tiếp đưa lên các kênh truyền hình thế giới những ngày
cuối tháng ba: Một con tàu đầy người, những thân người cố gắng trèo lên
và những thân người rơi xuống biển.
Một
người viết hồi ký sẽ kể rõ hơn rằng: "Chiếc tàu dành riêng bốc thủy
quân lục chiến, bị bộ binh và thường dân chen nhau trèo lên. Lính thuỷ
quân lục chiến dùng võ lực bắt họ nhẩy xuống biển". Lời thuật có tính
thông tin, không gây một cảm xúc gì.
Đọc Tháng ba gẫy súng, hiện cảnh bày ra hãi hùng với những chủ thể can phạm:
Trước hết là cái bửng tàu. Cái bửng tàu kẹp cứng một thân người, bản dạo đầu của tội ác.
Kế đến hai chân của người bị kẹp, hai chân người chết tức khắc trở thành một vật, khiến cho cả chục người leo được lên tàu nhờ cặp chân đó. Người sống đã mất hết "nhận định", mất hết "nhân tính", chỉ còn nghĩ đến "nhân mạng" của mình.
Tiếp đến là cái chân vịt, và cái thân tàu.
Rõ ràng là chiếc tàu có nhiệm vụ cứu người, nhưng cái chân vịt của nó
đã cắt đứt bao nhiêu thân người và cái thân tàu đã cán bao nhiêu mạng và
nhận chìm bao nhiêu mạng nữa xuống biển.
Rồi
hai chiếc thiết giáp chở lính thủy quân lục chiến ra tàu, chúng có
nhiệm vụ cứu người, nhưng những xích sắt của chúng nghiền nát bao nhiêu
đầu người...
Sự
kinh hoàng đến từ sự kiện: Những kẻ sát nhân ở đây không phải là người
mà là vật: Bửng tàu, chân vịt, thân tàu, xe tăng. Tất cả đều bị đảo lộn.
Vật trở thành người. Và người trở thành vật: Tôi nhìn những cái chết như một kẻ bàng quan.
Nhưng vô cảm vẫn chưa phải là tội ác, mới chỉ là bản dạo đầu của tội ác.
Nội dung tội ác đến sau:
"Người trên tàu phần lớn là Thủy Quân Lục Chiến (...)
Chưa kịp tìm chỗ ngồi, tôi nghe một tiếng súng nổ.
Hai
người lính Thủy Quân Lục Chiến cúi xuống khiêng xác một người lính Bộ
Binh vừa bị bắn chết ném xuống biển. Một người lính Thủy Quân Lục Chiến
khác đang gí súng vào đầu một trung úy Bộ Binh ra lệnh:
"Ðụ mẹ, có xuống không?"
"Tôi lạy anh, anh cho tôi đi theo với."
"Ðụ mẹ, tao đếm tới ba, không nhảy xuống biển tao bắn."
"Tôi lạy anh mà, tôi đâu có gia đình ở ngoài này."
"Ðụ mẹ, một."
"Tôi lạy anh mà, anh đừng bắt tôi ở lại, anh muốn lạy bao nhiêu cái tôi cũng lạy hết.
Tôi lạy anh, tôi lạy anh."
"Ðụ mẹ, hai."
"Trời đất, mình đồng đội với nhau mà, anh không thương gì tôi hết. Tôi lạy anh mà."
"Ðụ mẹ, ba."
Tiếng ba vừa dứt, tiếng súng nổ.
Người
trung úy Bộ Binh ngã bật ngửa ra, mặt còn giữ nguyên nét kinh hoàng.
Viên đạn M-16 chui vào từ đỉnh đầu. Xác của anh ta được hai người lính
Thủy Quân Lục Chiến khác khiêng ném xuống biển.
Tên
lính vừa bắn người thản nhiên tiếp tục chĩa súng vào đầu một thiếu tá
Bộ Binh đang sợ hãi nằm mọp người ở cạnh đó, mặt lạnh băng đầy sát khí:
"Ðụ mẹ, tới thằng này, mày có xuống không?"
Ông thiếu tá Bộ Binh này hơi lớn tuổi, mặt cắt không còn hột máu, run lên cầm cập, năn nỉ:
"Anh tha cho em, anh tha cho em."
"Ðụ mẹ, một."
"Thôi, thôi, thôi anh để em xuống."
Lết ra tới lan can tàu, ông ta quay lại năn nỉ lần chót:
"Anh tha cho em, anh thương em với."
"Ðụ mẹ, hai."
Biết là không thể năn nỉ, xin xỏ gì được, ông ta vừa khóc vừa nhảy xuống biển. (Trang 120-122).
"Chiếc
tàu dành riêng đón thủy quân lục chiến, vì vậy lính thủy quân lục chiến
dí súng vào đầu lính bộ binh bắt buộc họ phải rời tàu, nhảy xuống
biển". Một người viết hồi ký sẽ ghi như vậy.
Và như vậy là đúng với sự thật, đúng luật, đúng những gì khán giả được xem trực tiếp trên truyền hình rồi, còn nói gì được nữa?
Nhưng với những "đụ mẹ, một; đụ mẹ, hai; đụ mẹ, ba"
Cao Xuân Huy đã xoay trở tình thế, đã đổi trắng thành đen, đã đảo luật
thành vô luật, đảo luật thành tội ác, bất nhân, đã tạo sự phi lý phi
thường.
Mấy ai có khả năng đạt được "công tác" ấy với vài ba dòng chữ?
Cách xoay trở tình thế như thế đã khiến Tháng ba gẫy súng
trở thánh tác phẩm chống chiến tranh mãnh liệt nhất mà văn học Việt nam
có được trong nửa thể kỷ vừa qua. Chỉ với hoạt cảnh kinh hoàng ở cửa
Thuận một sáng tháng ba, Huy đã khắc cái án tử hình lên mặt chiến tranh,
trên đầu những người bị nghiền nát vì xích xe tăng, vì cái bửng, vì cái
chân vịt của con tàu "cứu người" trên mặt biển.
*
Tại
sao một người có nụ cười hiền như Huy, ăn nói nhẹ nhàng như Huy và ẩn
trong một thân thể cường tráng, một bộ râu hùm, là cái e thẹn gần như
rụt rè của một người con gái, như Huy, lại xung vào Thủy quân lục chiến?
Bởi
vì người cha. Huy có dòng máu Nhân Văn trong người. Dòng máu chạy trong
tĩnh mạch, có da che đậy, người ngoài không nhìn thấy. Chính cái dòng
máu ấy, đã chi phối đời Huy, một đời chống chiến tranh, nhưng không trốn
được đi lính. Một đời thanh niên xuống đường, chống chính trị, nhưng
phải xông vào cuộc chiến, do bọn người chính trị hai miền gây ra.
Đã
phải đi lính, thì chọn ngành nào đích thực là lính. Thế thôi. Chứ có
thù hận gì. Chọn Thủy quân lục chiến vì là thứ lính đánh trận tới nơi
tới chốn. Vì thế Huy không trả được lời cha: Thế mày bắn cả bố mày à? Mà có thì cũng sẽ là: Bắn chứ, trận địa mù mịt biết ai là ai?
Điều
Huy biết chắc: đã đi lính thì phải chiến đấu như một người lính, đến
lệnh cuối cùng. Huy không bỏ cuộc. Trận Cửa Việt 1972, đánh đến đúng giờ
ngừng bắn, dù đồng đội đã chết gần hết. Mang nạng gỗ về Sài gòn. 1975,
đang nghỉ phép, dù người cậu biết rõ tình thế, khuyên cháu nên đào ngũ, ở
lại Sài Gòn. Huy vẫn ra Quảng Trị. Bởi không thể để "chúng nó" xoay sở
một mình. Ăn nói làm sao với "chúng nó" khi gặp lại nhau.
Người ta tin Huy nói thật,
vì người ta thấy Huy đã sống như thế nào: Ở hải ngoại, Huy làm báo Văn
Học, làm với tinh thần ba gai thủy quân lục chiến. Nguyễn Mộng Giác có
lần than phiền: "Cái thằng! Bài nào không ưng là nó bỏ sọt rác!".
Hẳn là bài của những "chức sắc" trong làng văn mà ông chủ bút không thể
từ chối. Huy tổng thư ký bèn quyết định dùm anh Giác. Bởi Huy chẳng sợ
ai.
Thủy quân lục chiến với văn học thì có gì chung nhau đâu? Có. Chung nhau một sự dọc ngang nào biết trên đầu có ai, và một sự không bỏ cuộc, dù thế nào đi nữa.
Nhà văn đích thực không sợ ai, càng không sợ sự danh tiếng.
Nhà
văn đích thực không bỏ cuộc giữa đường. Người bỏ cuộc là người amateur,
người tài tử. Nhà văn đích thực viết tới lúc chết. Huy viết ít, nhưng
viết tới lúc chết.
Huy
làm tờ Văn Học tới lúc mọi người đã bỏ cuộc, độc giả bỏ báo, vẫn làm.
Ung thư mắt, vẫn làm. Chỉ đến khi vừa bệnh, vừa thất nghiệp, Huy mới
nghỉ. Nghỉ một năm thì chết: Huy làm báo Văn Học với tinh thần thủy quân
lục chiến. Làm tới chết.
Người ta tin Huy nói thật,
vì người thấy Huy chết như thế nào: Vẫn nụ cười hiền rất trẻ, không thể
gọi Huy là ông, dù Huy đã hơn sáu mươi. Bệnh đã đại thắng, Huy phải lui
dần, nhưng vẫn chống cự: Râu hùm chỉ còn lác đác. Vai năm tấc rộng thân
mười thước cao đã co lại, nhẹ hẫng. Từ Hải không ngồi dậy được nữa,
không ăn được nữa, không uống được nữa, không ngủ được nữa, nhưng đôi
mắt vẫn sáng lên khi nghe bạn kể chuyện văn học, vẫn cười khi nghe bạn
pha trò. Minh âu yếm hỏi chồng: Anh uống tý sữa nhá. Huy gật. Minh phân
bua: có bạn vui mới gật, thường thì chỉ lắc đầu. Nhìn Minh, biết là Huy
có Phúc.
Huy
không ký được nữa, nhưng vẫn dặn vợ tặng bạn cuốn sách cuối cùng, vừa
in xong cách đây vài tháng. Với tính khiêm nhượng cố hữu, Huy đặt tên nó
là Vài mẩu chuyện. Chuyện chứ không phải truyện. Đến chết vẫn không chịu nhận mình là nhà văn. Huy chết như một người thủy quân lục chiến.
Khiêm nhượng vì Huy gọi Tháng ba gẫy súng là hồi ký, và cứ nhất quyết chỉ là hồi ký.
Ai
cũng có thể viết hồi ký. Sang, hèn, có tài, bất tài, đều có thể viết
hồi ký. Nhưng không phải ai cũng viết được tiểu thuyết, chỉ nhà văn mới
viết được tiểu thuyết. Không phải cuốn hồi ký nào cũng trở thành tiểu
thuyết. Một cuốn hồi ký đạt được tầm cỡ nào đó, mới trở thành tiểu
thuyết: tức là khi những cá nhân trong tác phẩm đã nhẩy ra khỏi vị trí
riêng tư của mình để trở thành nhân vật mà nhiều người có thể nhìn soi mình trong đó. Cái tôi trong hồi ký là cái tôi riêng của một người tên A, sinh năm X, tại tỉnh Y, kể lại chuyện mình và chuyện người
khác trong những quan hệ cá nhân, có tính chất kê khai, tài liệu. Cái
tôi trong hồi ký là cái tôi cá nhân, cái tôi xác định.
Cái tôi trong tiểu thuyết là cái tôi bất định của một nhân vật nào đó trong xã hội loài người. Cái tôi trong Tháng ba gẫy súng
đã thoát khỏi cá nhân Cao Xuân Huy, trung uý, đại đội phó đại đội 4,
tiểu đoàn 4 Kình ngư, thuộc lữ đoàn 1 thủy quân lục chiến, để trở thành
một người lính thuỷ quân lục chiến, rồi một người lính, rồi một con
người.
Tác phẩm Tháng ba gẫy súng sẽ tồn tại như lịch sử một người lính bại trận trong những ngày cuối cùng của một trận chiến, không biết ở đâu.
Câu
chuyện của cá nhân Cao Xuân Huy trong hồi ký đã trở thành tiểu thuyết
vì sự thật và hư cấu trùng hợp đến xương tủy, nó chấm dứt là câu chuyện của một người để trở thành câu chuyện của muôn người, nó trở thành phổ quát.
[1] Nhờ bài Đi tìm dấu tích tờ báo Sáng Tạo (Hà Nội, 1956) của Lại Nguyên Ân (công bố trên Talawas ngày 3/2/2010) mà hoạt động của Sáng Tạo được sáng tỏ. Sáng Tạo ra được hai số: Số 1 (5/11/1956) và số 2 (20/11/1956) thì bị đình bản. Hiện nay chưa tìm lại được vết tích 2 số báo này.
[2] Trần Đức Hinh, "Tẩy sạch nọc độc của chủ nghĩa xét lại trong việc giới thiệu, phê bình phim ảnh", Điện Ảnh số 14, ngày 1/5/58 (tài liệu Lại Nguyên Ân).
[3] Cao Nhị, "Tôi
đã mắc nhiều sai lầm nghiêm trọng trong việc giới thiệu phê bình phim
ảnh" Điện Ảnh số 15 ra ngày 15/5/1958, (tài liệu Lại Nguyên Ân).
[4] Cao Nhị, "Nửa tháng liên hoan phim Liên Xô: Mấy bộ phim dở" Nhân Văn số 5, ra ngày 20/11/1956, tài liệu Talawas.)
[5] Cao Xuân Huy nói chuyện với Trần Văn Thủy, Nếu đi hết biển, Thời Văn 2004, trang 62.
[6] Viết năm 1984, in dần trên báo. 1985, xuất bản lần đầu. Tái bản nhiều lần. Bản điện tử lưu trữ trên tủ sách Talawas.
Xem tiếp phần 2
|
|
| Thụy Khuê | |
| Chân dung | |
|
Cao Xuân Huy, Mùa thu gẫy cánh - 2 Thụy Khuê |
|
Vài mẩu chuyện
Hai mươi nhăm năm sau Tháng ba gẫy súng, Vài mẩu chuyện [1] ra đời. Tháng ba gẫy súng in chữ to, 177 trang, chữ nhỏ chắc chỉ được độ 120 trang. Vài mẩu chuyện, 80
trang chữ nhỏ. Là bởi Huy lười. Lười nhưng thấu suốt mọi lẽ: viết nhiều
mà làm gì! Nhà văn lớn đến thế nào, rồi thì cũng chỉ được ký ức văn học
giữ lại một vài cuốn là cùng.
Cao Xuân Huy đã lựa trước những dòng đáng đọc nhất của mình. Và cũng lại vẫn khiêm tốn đặt tên nó là Vài mẩu chuyện, để gián tiếp không nhận mình là nhà văn. Nhà văn viết truyện, còn Huy kể chuyện. Nhưng lần này, chuyện của Huy cũng lại bị trở thành truyện, tức là tác phẩm văn học. Mười truyện ngắn: Miếng
ăn, Người muôn năm cũ, Quyền tối thiểu, Cái lưỡi câu, Ngu như lợn, Vải
bao cát, Hành phương nam, Chờ tôi với, Mai thảo, Trả lại tiền.
Vài mẩu chuyện trả Huy lại với đời thường.
Đời cải tạo: miếng ăn, quyền tối thiểu, cái lưỡi câu, ngu như lợn,
Đời nhìn lại chiến tranh: người muôn năm cũ, hành phương nam, chờ tôi với.
Đời làm văn, làm báo: Mai thảo.
Đời sống: trả lại tiền.
Vài mẩu chuyện khép lại quỹ đạo chiến tranh để "nối vòng tay lớn".
Vài mẩu chuyện đằm hơn Tháng ba gẫy súng,
những cơn đau nhẹ hơn nhưng tiến sâu hơn, như giữa hai đợt tấn công, cơ
thể ung thư được hưởng vài giờ hưu chiến. Huy đã gặp Thạch Lam trong
lối viết nhẹ nhàng mà đứt ruột. Mỗi truyện ngắn như một sợi tóc
vướng trong hệ thần kinh của con người đã trải qua kinh nghiệm chiến
trường hãi hùng như thế, không thể nào kéo nó ra được. Ở những người
lính Mỹ không biết viết văn, đã có hội chứng Việt Nam.
Miếng ăn, quyền tối thiểu, cái lưỡi câu, ngu như lợn,
mỗi truyện dàn dựng như một bi kịch mà tính bi đát đi đoạn hậu. Phải
đọc đến câu cuối mới thấy kinh hoàng. Huy không dùng bất cứ một hình ảnh
ghê rợn nào, đôi khi còn đùa cợt nữa, nhưng cái kinh hoàng khám phá ở
đoạn cuối bao giờ cũng là bản chất của con người.
Ở
những hồi ký viết về trại cải tạo, cái "ác ôn" thường được chĩa vào
"quản giáo", cái ngu si đần độn thường được chĩa vào "cán ngố", tạo sự
căm thù và đôi khi bật ra những nụ cười khả ố.
Ở Cao Xuân Huy, dù "cái
đói, cái thèm, đeo đẳng hành hạ con người hết ngày này tháng nọ, năm
nào, ngày nào, tháng nào,giờ nào, cái đói cũng bám chặt lấy dạ dày, cái
thèm lúc nào cũng bám chặt lấy đầu óc", thì cái "ác ôn" vẫn không
chiếu vào cán bộ, mà chiếu vào "anh em", vào những kẻ được tiếp tế mừa
mứa, ăn thừa đổ đi, trong khi người bạn nằm cạnh đắp chăn chặn đói (Miếng ăn).
Nội soi bao giờ cũng nguy hiểm hơn ngoại cảnh. Huy đã chiếu cái "ác ôn"
vào bản chất con người, không chiếu vào "địch". Trong những năm tù, thế
nào Huy chẳng gặp quản giáo ác ôn, nhưng Huy khác người vì sự lựa chọn
đó.
Vì vậy những mẩu chuyện của anh thoát khỏi vòng hồi ký, thoát khỏi một câu chuyện, đề trở thành truyện ngắn,
thành một tác phẩm nhân bản, giải giới cho những thù hận thường tình.
Sự lựa chọn của Huy dường như không do một toan tính văn học. Tự bẩm
sinh con người Huy như thế.
Vải bao cát và quyền tối thiếu là hai trường hợp phi thường của người tù cải tạo thèm sex đến cực độ mà lại từ chối sex. Ở quyền tối thiểu,
người tù được hưởng "ân huệ" chăn chiếu với vợ khi người vợ đến thăm
nuôi, nhưng Toàn đã từ chối "ân huệ" này: Việc vợ chồng là chuyện tự
nhiên, là quyền tối thượng của con người. Khi được ban phát như một ân
huệ, nó trở thành không thể chấp nhận được. Thành nhịn. Nhịn để giữ trọn
tiết khí. Giữ trọn quyền sống tối thiểu của con người.
Ở vải bao cát,
một trường hợp lạ lùng khác: Một ngày trong trại cải tạo, người ta tải
vào một thiếu nữ bị trúng mảnh đạn M-79 khi đang cuốc đất. Bao nhiêu dồn
nén sinh lý lâu ngày trồi lên xục xạo thân thể người tù trẻ, chưa vợ,
Toàn trả cho một bạn tù bữa cơm sáng để mua cái việc được cầm đèn và cởi
quần áo cô gái trúng đạn cho bác sĩ giải phẫu.
"Toàn háo hức đắm chìm theo những tưởng tượng...
Bất ngờ, hai mắt đang hau háu chợt dịu lại.
Lúng túng.
Hai tay đang tụt quần cô gái chợt khựng lại.
Ngập ngừng.
"Làm gì mà đứng nghệt ra vậy?"
Toàn như không nghe tiếng bác sĩ Thông, vẫn đứng trơ ra, mắt như dán vào mảnh vải che phần dưới thân thể cô gái.
Đờ đẫn.
Thẫn thờ.
Mắt Toàn như dại đi.
Trong
đầu, chập chùng những hình ảnh. Giao thông hào, lô cốt, hầm chữ A, hầm
chữ T. Tiếng bom, tiếng mìn, tiếng lựu đạn, không giật, sơn pháo. Những
đợt tấn công, phản công. Những xác người, xác ta, xác địch, xác bạn, xác
dân. " (Trang 58-59)
Lỗi tại chiếc quần lót. Chiếc quần lót của người con gái làm bằng vải bao cát.
Vải bao cát xuất hiện trên khắp các mặt trận, hồi ấy, nhưng tại sao nó
còn sót ở đây, trên thân thể này? Chiến tranh đã chấm dứt rồi mà. Hoà
bình đã lập lại rồi mà. Nhưng hoà bình không thể lập lại. Lỡ giết nhau rồi. Lỡ tan xác rồi. Làm sao "lập lại" được?
Toàn lẩm bẩm với người con gái như một ăn năn, như nói với chính mình:
"Chiến tranh đã qua lâu rồi mà, mọi chuyện rồi sẽ phải qua đi... đừng sợ " (trang 60)
Một
"chiều đông", ba người lính thuỷ quân lục chiến, trên đường hành quân,
dừng chân trên phá Tam Giang, bên một "quán nhậu dã chiến" bên đường.
Người thứ nhất đọc Hồ trường và thơ Quang Dũng. Người thứ hai nghe. Người thứ ba đọc Hành phương nam[2]
tuy hướng của họ là phương bắc, chiếm lại những mảnh đất vừa bị mất.
Người thứ nhất cãi: đâu phải thơ Nguyễn Bính. Đang cãi nhau sôi nổi, họ
bị gọi lên đường hành quân...
Một
chiều xuân, trên nghiã địa Sài Gòn, người thứ ba, mang nạng gỗ, một
mình ngược hướng xuôi nam, đốt bài Hành phương nam dưới đề rõ tên tác
giả Nguyễn Bính trên mộ bạn, như muốn nói nhỏ: của Nguyễn Bính thật, tao
đâu có nói dối mày.
Hành phương nam của Nguyễn Bính là bài thơ.
Hành phương nam
của Cao Xuân Huy không phải là một bài phê bình, nhưng lại toát ra cái
gì sâu sắc, đòi đoạn, không tìm thấy ở những bài phê bình thơ Nguyễn
Bính. Dường như nó (tức là bài Hành phương nam của Huy) hiểu Nguyễn Bính hơn ai hết, nó
từ thơ Nguyễn Bính, đưa người đọc vào không gian những người lính đã
thoát khỏi vòng thủy quân lục chiến để trở thành tráng sĩ. Nó tạo ra một trận địa mới, một lối chết mới: chết với thơ, chết trong thơ. Nó vinh thăng một tình bạn không chết theo cái chết.
Mai
Thảo như cây cổ thụ giữa đám lau sậy. Như ông vua có quần thần hộ tống.
Đàn em, ai chả muốn được làm quen với Mai Thảo. Vậy mà Huy không. Không
chào. Nhất định không chào Mai Thảo. Một hôm Mai Thảo ngồi với đám
thương nhân giàu có đang rôm rả khoe thành tích. Mai Thảo thần mặt ra.
Huy lại gần nói nhỏ vào tai: anh muốn về không em đưa anh về. Mai Thảo ừ
ngay lập tức.
Bài mai thảo là một chân dung văn học, chân dung Mai Thảo, nhưng Huy cũng lại biến Mai Thảo thành mai thảo một hình tượng văn chương, và chính Huy trở thành một hình tượng khác của văn chương: một cây xanh bên cây cổ thụ.
Chỉ
ở một lời: anh có về không em đưa anh về, đã bao cảm thông, đã bao trìu
mến, đã xoá bao cách biệt, đã dẹp bao hào quang, để thấy tình người.
Trả lại tiền
là một truyện độc đáo: ngắn, gọn, chỉ có ba nhân vật: một gã lính ngụy
vừa được thả. Một gã dân phòng và một ả điếm. Đối thoại cộc lốc. Cả câu
lẫn chữ đều ngắn đến cực điểm. Mặc cả:
"Nhiêu?
Hai chục
Không có đủ
Dzậy có nhiêu?"
Tác
giả gói tròn mối tương quan giữa ba nhân vật, ba cõi đời, trong một
thoáng ngôn ngữ, một nhoáng thời gian: Gã dân phòng, đáng lý bắt kẻ phạm
pháp, nhưng khi biết là lính ngụy, lại diụ giọng: Phải kiếm chỗ kín kín một chút chớ. Rồi hỏi: "Nó lấy cha nhiêu?"
Ả điếm, lợi dụng kẻ lạ không biết giá, lấy cao kiếm lời.
Gã dân phòng quát chị đàn bà: "Trả tiền lại cho người ta". Rồi đi.
Gã lính ngụy không nỡ ăn quỵt, trả tiền lại cho chị điếm.
Chị điếm hối hận cũng không lấy tiền "Thôi giữ lấy xài đi".
Bi
kịch xây dựng trên tình người, nhưng với lối viết thật ngắn tác giả đã
vót nhọn tình thương khiến nó trở thành dấm dẳn, thô bạo, thoát khỏi
vòng nhân ái cổ điển, tạo ra một thứ tình người thô nháp như đá, khó
nhận diện được.
*
Với Vài mẩu chuyện,
Huy đã tha thứ cho mình, cho người. Huy đã trả lời câu hỏi cha: Mày bắn
cả bố mày à? Không con không bắn. Bởi cuối cùng hai cha con đều chết,
như người lính thủy quân lục chiến và người bộ đội (trong Chờ tôi với) cùng quê Hà nội, gặp nhau sáng 28 tháng giêng 1973, trao đổi với nhau vài mẩu chuyện rồi cùng chết vì những tiếng súng cuối cùng của cuộc đình chiến.
Dường
như Huy trước khi chết đã tìm ra chân lý: sự đánh nhau trong cuộc chiến
không giết nổi con người. Sự hành hạ nhau trong trại tù không giết nổi
con người. Chỉ tạo ra những xác người mà phần tinh túy nhất vẫn còn đọng
lại ở một nơi nào khác: phần của yêu thương, của tha thứ, của nhìn
nhau, của nhận nhau.
Việc
đời trùng điệp phơi bày trước mắt. Nhà văn không thể viết hết mà phải
lựa chọn sự kiện nào, yếu tố nào nên đưa vào tác phẩm. Giống như công
việc của nhà nghiên cứu, tài liệu đầy tay, nhưng phải chọn dữ kiện nào
có thể sử dụng. Giống như công việc của một con người, phải lựa chọn một
đạo sống nào cho mình. Chính sự lựa chọn ấy làm nên con người, làm nên
tác phẩm. Làm nên Cao Xuân Huy. Làm nên Tháng ba gẫy súng. Làm nên Vài mẩu chuyện.
Huy
có thể yên tâm ra đi. Huy đã nối vòng tay lớn với cõi sống và cõi chết.
Bảo đảm với Minh và các cháu hai tác phẩm của Huy sẽ trụ lại. Rất lâu,
không biết đến bao giờ. Bao giờ hết chiến tranh...
Paris 24/11/2010
Vài dòng tiểu sử: Cao Xuân Huy sinh ngày 14/7/1947 tại Bắc Ninh, mất ngày 12/11/2010 tại Lake Forest, Nam Cali, Hoa Kỳ. Vợ: Đỗ Thị Minh. Con: Cao Nguyên Chúc Dung, Cao Nguyên Xuân
Dung. Nhập ngũ tháng 2/1968. Thuỷ quân lục chiến. Cấp bậc trung úy.
Tháng ba 1975 bị bắt. Đi học tập cải tạo đến tháng 9/1979 được thả.
12/1982 vượt biển. 10/1983 tới Hoa Kỳ.
Tháng 6/1985, in Tháng ba gẫy súng.
11/1989 - 6/1992, Tổng thư ký tạp chí Văn Học.
4/1993 - 10/1994, Tổng thư ký tạp chí Văn Học.
9/2004 - 2/2008, Chủ biên tạp chí Văn Học.
Tháng 7/2010, in Vài mẩu chuyện.
|
|
|
Thụy Khuê | |
Tản mạn với Cao Xuân Huy
(trích từ “Nếu Đi Hết Biển”
của Trần Văn Thủy)
Trong chuyến bay Boston-Las Vegas-Orange County, tôi được biết
Hoàng Khởi Phong sẽ ra đón tôi tại phi trường. Tại chỗ lấy hành lý,
Hoàng Khởi Phong vui mừng vỗ vai tôi và bảo: “Cao Xuân Huy cũng ra đón
ông đấy, anh chàng phải chạy xe lòng vòng ở ngoài kia vì không có chỗ
đậu.” Chúng tôi trở ra, một chiếc xe đen tấp bên lề và anh chàng tài xế
thò đầu ra. Tôi bỗng nhận ra một nét quen thân mà không sao nhớ nổi. Khi
về tới nhà, đặt va ly, Cao Xuân Huy nói với tôi: “Tôi còn giống một
người mà ông quen thân ở Hà Nội đấy! Tôi chính là con trai ông Cao Nhị,
bạn của các ông.” Trời! Tại sao lại có chuyện lạ như vậy. Cao Nhị là một
bậc đàn anh của chúng tôi. Trong làng điện ảnh, giới văn chương và báo
chí Hà Nội ai mà chả biết ông. Ông viết văn, làm thơ, làm báo, sống tưng
tửng giữa đời bọn trẻ chúng tôi rất quý trọng và cảm mến ông. Tôi biết
tất cả những người con của ông hiện ở Hà Nội. Còn Cao Xuân Huy này,
người tự nhận là con ông Cao Nhị này, tôi chưa một lần nghe nói.
Trần Văn Thủy (TVT): Cao Xuân Huy này, ông nói cho mình nghe đôi điều về đường đời của ông.
Cao Xuân Huy (CXH): Trước kia, tôi là trung úy Thủy Quân Lục Chiến
của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa, bị bắt làm tù binh cùng với cả đơn vị
khi cuộc lui binh khỏi Quảng Trị không thành công vào cuối tháng Ba năm
75, tại bờ biển Thuận An, Huế. Việc này tôi đã viết khá chi tiết trong
quyển hồi ký “Tháng Ba Gãy Súng”. Cuối năm 79, tôi được thả ra khỏi tù
vì hết khả năng lao động. Tôi vượt biên đến Mỹ cuối năm 83. Dọn nhà
nhiều lần và làm nhiều nghề. Nghề nào cũng là chuyên viên cấp “thợ vịn”.
Nghề nào tôi cũng cố gắng học hỏi, nhưng cố gắng đến đâu, tay nghề cũng
chỉ vừa đủ để sai vặt. Mỗi nghề làm một vài năm, chỉ tạm sống qua ngày.
Tôi dính vào nghề làm báo như một run rủi, không lựa chọn, cũng không
học hành gì cả, vậy mà tôi đã sống với nó hơn mười năm nay, và chắc là
tôi còn sống với nó cho đến hết đời, anh ạ.
TVT: Ông đi vào con đường viết văn, làm báo bằng cách nào?
CXH: Số là thế này. Khi mới đến Mỹ, tôi ở nhờ nhà của Hoàng Khởi
Phong, một người bạn từ ngày xưa mà tôi coi như người anh. Trong một
buổi uống rượu với mấy người bạn cùng đơn vị cũ, chúng tôi kiểm điểm xem
đồng đội ai còn ai mất, nhắc lại những kỷ niệm trong cuộc lui binh ở
Thuận An. Nhà văn Nguyễn Mộng Giác lúc đó cũng ở chung nhà, ngồi nghe.
Sáng hôm sau Nguyễn Mộng Giác hỏi tôi sao không viết lại chi tiết. Tôi
đưa cho Nguyễn Mộng Giác hơn một chục trang viết tay – nhưng vì Hoàng
Khởi Phong chê, tôi nghĩ mình viết dở nên không viết nữa – anh Giác tự
động mang đăng báo và bắt tôi viết tiếp. Tựa cho quyển hồi ký này, tôi
đặt là “Ngày Gãy Súng”, nhưng khi đăng báo, Nguyễn Mộng Giác đặt lại là
“Tháng Ba Gãy Súng”. Tôi trở thành “nhà văn”. Nhà văn khơi khơi vậy đó.
TVT: Động lực gì đã thúc đẩy anh cầm bút? Phải chăng là gen của ông già?
CXH: Tôi viết vì bực mình anh ạ. Một anh – có thời đã từng làm Thủ
Tướng của miền Nam chúng tôi – vào những ngày cuối tháng Tư 75, kêu gọi
mọi người ở lại chiến đấu, nhưng chính anh ta lại “tếch” đi Mỹ ngay sau
khi hô hào. Ở Mỹ, anh ta vẫn tiếp tục ồn ào trên báo chí: “Làm mất nước
là tội chung của mọi người, lớn tội lớn, bé tội bé.” Đọc thấy câu này,
tôi văng tục. Những thằng lưu manh thường lớn họng, những thằng hèn
thường chiến đấu đến giọt máu cuối cùng của… người khác. Tôi là một
trong những “người khác”, đánh nhau đến viên đạn cuối cùng để rồi bị
bắt, bị tù đày vì những thằng lưu manh, hèn hạ đó, và bây giờ vẫn tiếp
tục phải thấy và phải nghe những điều chó má như thế. Tôi viết là vì
vậy.
Quyển “Tháng Ba Gãy Súng” của tôi nhà xuất bản trình bày xấu và có
nhiều lỗi đánh máy. Tôi bực mình – lại bực mình – mua computer về mầy mò
vừa viết văn vừa đánh máy và trình bày sách thuê. Từ sách sang báo là
một bước ngắn. Dần dần tôi trở thành một tay trình bày sách, báo chuyên
nghiệp. Thế là, bỗng dưng tôi thành “đồng nghiệp” với bố tôi. Vì tôi
được biết bố là một người làm thơ và làm báo.
TVT: Đúng như vậy, ông già của anh là một người có tên tuổi, được quý
trọng trong giới cầm bút ở miền Bắc. Hình ảnh nào về bố đã để lại trong
anh?
CXH: Hình ảnh duy nhất tôi có được về bố, là tấm ảnh bố mẹ tôi chụp
chung với ông ngoại tôi và một người cậu. Trong ảnh, bố là một thanh
niên đẹp trai, tóc cắt ngắn, nét mặt sáng sủa và hiền. Khi di cư vào Nam
tôi mới bảy tuổi, chưa gặp mặt bố lần nào, nghe mẹ nói, từ lúc đẻ tôi
ra, hình như, hình như thôi, tôi có được bố bế một lần. Năm 54, cậu tôi
mang tôi vào Nam. Mẹ ở lại Hà Nội nấn ná đợi bố từ kháng chiến về. Hai
cụ gặp nhau. Chuyện người lớn thế nào tôi không biết, đến năm 55 thì mẹ
vào Nam, để chị tôi ở lại với bố. Cha con tôi có liên lạc với nhau qua
những tấm bưu thiếp, đâu được vài lần thì bị cấm. Từ đó, tôi không còn
liên lạc gì được với bố nữa, và khi mất liên lạc với bố, tôi đâu khoảng
hơn mười tuổi thì phải. Bố ở lại Hà Nội, lấy vợ khác và có thêm con. Mẹ
vào Sài Gòn, cũng lấy chồng khác và có thêm con.
TVT: Rồi sao nữa? Cha con có tìm nhau không? Quan hệ cha con có gì ngăn cách sau ngày thống nhất đất nước?
CXH: Lúc ở tù, tôi không muốn liên lạc với bố, vì không biết ông cụ
có nhận thằng sĩ quan ngụy này là con không, đồng thời cũng lại sợ ông
cụ sẽ bị liên lụy vì có thằng con “có nợ máu với nhân dân”. Không hiểu
tên tôi, thằng con đi Nam, có trong danh sách những người con của bố
không, trong khi chính tôi, trong bản khai lý lịch khi đi lính, tôi đã
phải khai “bố chết” để tránh những rườm rà chắc chắn là có, với cơ quan
an ninh quân đội. Tôi không biết tin tức gì về bố, và tuy rất thèm nhưng
tôi không bao giờ chờ đợi có được một sự liên lạc gì giữa hai cha con.
Bất ngờ, thật bất ngờ anh ạ, khoảng năm 78, khi ở tù ở Thanh Hóa, đang
đốn lim ở một nơi gọi là công trường lòng hồ sông Mực, tôi được cán bộ
quản giáo thông báo nguyên văn: “Anh có ông bố vào thăm, ông cụ về rồi,
có gửi lại cho anh một ba lô đồ thăm nuôi.” Tôi không được gặp bố và
cũng không nhận được cái ba lô “thăm nuôi” ấy. Tôi vừa mừng vừa buồn anh
ạ.
TVT: Rút cục, sau đó anh có nhận được cái ba lô không?
CXH: Cái ba lô thăm nuôi lúc đó là cả một gia tài lớn, nhưng tôi
không buồn vì không nhận được, tôi lập lại, không nhận được, chứ không
phải không được nhận. Cách mạng đã tha tội chết cho tôi. Tội chết cách
mạng còn tha, thì cái ba lô thăm nuôi nhằm nhò gì mà cách mạng không
“tha”, phải không anh. Kể ra tôi cũng khá thuộc bài đấy chứ, anh nhỉ.
Thành ra, tôi chỉ buồn vì đã bị mất một dịp được gặp bố. Dù phải lội bộ
bao nhiêu cây số đường rừng mới vào được đến chỗ tôi đang “học tập”, vậy
mà bố không được phép gặp mặt tôi. Tức là bố không phải là “nhân dân”,
may quá, tôi không có “nợ máu” gì với bố cả.
TVT: Vậy lần đầu, hai bố con gặp nhau là vào dịp nào?
CXH: Lần đầu hai bố con gặp nhau là cuối năm 79, khi tôi ở trại Bình
Điền, Huế. Lúc đó tôi đã được thả vì hết khả năng lao động, nhưng vẫn
còn bị giữ lại trong trại, nhập vào toán lao động nhẹ để không bị cắt
phần ăn. Đang lao động thì cán bộ trại ra bảo tôi vác ghế vào nhà thăm
nuôi. Từ chỗ làm đến nhà thăm khoảng hơn trăm thước đường đồi, khi gần
đến nhà thăm nuôi, tôi nghe có tiếng phía sau lưng hỏi: “Beng đấy hả?”
Tôi giật mình, chỉ có những người trong gia đình mới biết cái tên cúng
cơm này của tôi. Tôi quay lại, một ông già tay khoác túi vải, tay cầm
cái điếu cày, từ một nhánh đường mòn nhỏ bước ra, lững thững đi sau lưng
tôi. Biết ngay là bố mình anh ạ. Nước mắt tôi tự nhiên ứa ra, cổ họng
khô đi và như bị nghẹn, không nói được gì. Tiếng “dạ” của tôi hình như
không thoát ra khỏi miệng. Bố tôi bảo: “Vào nhà thăm nuôi đã”. Tôi đi mà
lòng lâng lâng cứ như say rượu ấy.
TVT: Anh kể tiếp đi.
CXH: Trong nhà thăm nuôi, một cán bộ trại đã ngồi sẵn. Anh biết, bố
tôi là người ít nói, và thú thật với anh, tôi cũng ít nói y như ông cụ
vậy. “Mày có khỏe không? “Dạ, con khỏe.” “Mày có nhận ngay ra bố không?”
“Dạ, con có nhận ra.” “Mày ăn thịt gà đi, thịt gà này chú Phùng Quán
làm cho mày đấy.” “Mình có họ với chú Phùng Quán hả bố?” “Không, nhưng
chú ấy xem tao như anh.” Tôi xúc động ứa nước mắt, và cảm thấy hãnh diện
về ông bố của mình, vì ông thân với Phùng Quán. Trong gần hai tiếng
đồng hồ thăm nuôi, cha con tôi chỉ nói vỏn vẹn có thế thôi. Thời gian
còn lại là của cán bộ, người cán bộ cứ huyên thuyên với bố tôi về Hà
Nội.
Hai hôm sau, khi được thả ra khỏi trại tù, tôi đến tìm bố ở một khách
sạn ngoài Huế. Nhìn vẻ hoảng hốt của ông cụ khi thấy tôi trong bộ quần
áo tù, ông hẹn tôi vội vàng là đến chiều ra cái quán cóc ở bờ sông
Hương, tôi thấy thương bố quá. Buổi chiều tối, hai cha con ngồi nói
chuyện với nhau. Đây là lần đầu tiên, tôi đã hơn 30 tuổi, hai bố con nói
chuyện thoải mái với nhau. Đủ thứ chuyện lan man, nhưng tôi nhớ nhất
câu hỏi của bố, ông vừa cười vừa hỏi: “Mày ghét Cộng Sản lắm hay sao mà
đi cái thứ lính ác ôn này?” Tôi nói: “Ghét thì con không ghét, có thù
oán gì đâu, nhưng gặp đâu thì bắn đó”. “Thế mày bắn cả bố mày à?”
TVT: Trong thời gian chiến tranh, điều gì anh đinh ninh trong vị trí của một người cầm súng?
CXH: Anh cũng định hỏi tôi, tại sao có ông bố ở ngoài Bắc mà lại đi
cái thứ lính dữ dằn ấy phải không? Giản dị lắm anh ạ. Vốn dĩ tôi là
người ghét chiến tranh, tôi không chấp nhận được chuyện anh em, có khi
ruột thịt, bắn giết nhau vì hoàn cảnh mà phải ở hai miền khác nhau của
đất nước. Chiến tranh không do những người cầm súng quyết định, và những
người quyết định chiến tranh thì lại không bao giờ phải cầm đến khẩu
súng. Tôi trốn lính đấy chứ. Nhưng khi trốn không được nữa, thì tôi đành
phải đi lính thôi. Mà đã đi lính thì phải là lính “thứ thiệt”. Tôi tình
nguyện vào một binh chủng chuyên đánh trận, và hầu như chỉ đánh những
trận lớn, dữ dội mang tính quyết định ở từng mặt trận. Thú thật với anh,
tôi đánh trận thuộc loại khá, và ở một đơn vị thiện chiến nhất nhì của
miền Nam.
TVT: Thế sau đó, hai cha con có gặp lại nhau không?
CXH: Bố có vào Sài Gòn thăm tôi mấy lần, nhưng tôi chỉ được gặp và
loanh quanh với bố vài ngày. Lần sau bố vào, tôi đang trốn chui trốn
nhủi vì bị công an lùng về tội tổ chức vượt biên. Chẳng cần phải nói lý
do tôi vượt biên, tôi chỉ vắn tắt với anh là tôi không có tiền “mua vé”,
và cũng không tin được ai, nên phải tổ chức lấy cho chắc ăn. Khi bố và
cả gia đình ngoài Bắc vào, tôi không dám đến gặp vì công an vây luôn cả
khách sạn chỗ bố ở. Khi đi, tôi tưởng sẽ không bao giờ còn được gặp bố
nữa.
TVT: Bây giờ mọi chuyện đã dễ dàng, anh có thường xuyên thư từ cho ông già không?
CXH: Tôi vốn lười viết thư, hơn nữa, thời buổi này, điện thoại là
tiện nhất, phải không anh? Thỉnh thoảng tôi có gọi về Hà Nội thăm ông
cụ, nhưng bố lại sợ tốn tiền, chỉ nói vài câu là cúp máy. Mẹ hiện đang ở
Úc, cứ thường xuyên thục giục tôi gọi thăm bố. Mẹ vẫn bảo: “Chuyện tôi
với bố anh là chuyện riêng của tôi với bố anh. Còn bổn phận của anh là
anh phải thăm nom bố anh.”
TVT: Ông già đã cao tuổi rồi, anh có tính làm một cái gì đó cho vui lòng bố không?
CXH: Bố tôi muốn, và tôi cũng rất muốn đón ông cụ sang Mỹ chơi một
chuyến, gọi là dối già ấy mà anh. Nhưng tôi không đủ khả năng tài chánh,
đành chịu vậy. Năm ngoái, tôi có về Hà Nội thăm bố. Bố tôi già rồi, lại
còn thêm bệnh cao máu và tiểu đường, bố không còn cầm bút được nữa. Tôi
được biết là ngày trước bố bị cấm sáng tác. Anh tưởng tượng, một người
làm thơ mà không được sáng tác thì khổ biết là chừng nào. Bố vẫn cứ làm
thơ rồi giấu giấu giếm giếm, không đăng báo nên thất lạc hết. Bà bác tôi
là người duy nhất thuộc tất cả những bài thơ bố làm, tôi muốn in một
quyển thơ cho bố, nhưng khi tôi về đến Hà Nội, bác tôi đã mất mấy năm
trước rồi.
TVT: Nếu cần nói một kỷ niệm sâu sắc nhất trong quá vãng, trong tư cách một người lính, thậm chí thất trận, anh sẽ nói điều gì?
CXH: Kỷ niệm ấy hả? Tôi ở lính hơn bảy năm và ở tù gần năm năm. Những
kỷ niệm về chiến trận, những kỷ niệm về tù đày thì nhiều lắm. Vui buồn
đều có cả. Nhưng điều đáng nhớ nhất lại không ở chuyện đánh trận hay
chuyện tù đày, mà lại là chuyện nhục vì không bảo vệ được lãnh thổ, anh
ạ. Tôi kể anh nghe. Tết năm 74, tiểu đoàn tôi đang nằm ứng chiến ở Phú
Bài, Huế, thì xảy ra vụ Trung Cộng đánh chiếm Hoàng Sa. Vì Hoàng Sa
thuộc lãnh thổ của Quân Đoàn I, và tiểu đoàn tôi là lực lượng trừ bị của
Quân Đoàn, nên chúng tôi được lệnh chuẩn bị ra lấy lại Hoàng Sa. Những
chiếc thủy xa của Sư Đoàn đã từ Sài Gòn ra đến Đà Nẵng, tiểu đoàn tôi đã
ở trong tình trạng sẵn sàng, chỉ còn đợi lệnh là xuống tàu. Thủy Quân
Lục Chiến đi lấy lại Hoàng Sa là đúng “chỉ số” rồi. Gì chứ đánh nhau để
bảo toàn lãnh thổ, lính tráng tụi tôi thằng nào cũng háo hức, tuy biết
rõ rằng đi là chết, vì Hải Quân mình yếu hơn Hải Quân địch, máy bay mình
lại không thể bay ra tới nơi để yểm trợ, nhưng đánh nhau để giành lại
đất nước, từ quan đến lính chúng tôi, thằng nào cũng hăm hở. Vậy mà,
không hiểu sao cuối cùng, thật buồn anh ạ, chúng tôi không được lệnh
xuất quân. Tin tức và hình ảnh về những chiếc tàu của mình bị bắn chìm,
những người lính đồn trú ở Hoàng Sa bị Trung Cộng bắt, được trao trả từ
tận bên… Tàu, làm chúng tôi thấy nhục. Nhục chứ anh, địa danh nào ở
trong tay Cộng Sản hay trong tay Quốc Gia thì cũng vẫn là của người Việt
Nam mình, nhưng Hoàng Sa bị Trung Cộng chiếm mà không được đánh lấy
lại, tôi nghĩ, chúng ta, cả miền Bắc lẫn miền Nam, đều có tội với tổ
tiên, với cha ông. “Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu,” Hoàng Sa còn. “Một
trăm năm đô hộ giặc Tây” Hoàng Sa còn. Ông cha ta chèo thuyền, giong
buồm mà vẫn bảo vệ được những hòn đảo nhỏ xíu ở tận tít mù ngoài khơi.
Vậy mà bây giờ, quân đội hai miền đều mạnh nhất nhì, đều thiện chiến
nhất nhì thế giới, lại bỏ mặc một phần lãnh thổ lọt vào tay ngoại bang.
Tôi hỏi anh chứ, chính anh, anh có thấy nhục không? Một trăm năm, một
nghìn năm nữa, hay đến tận bao giờ chúng ta mới lấy lại được Hoàng Sa?
Đến năm 76, khi ở tù tại Cồn Tiên, Quảng Trị, tôi được nghe cán bộ chính
trị viên trại báo một cái tin rất “hồ hởi”, là chúng ta đã lấy lại
Hoàng Sa, bằng cách cho một toán bộ đội ăn mặc giả lính “ngụy” chạy, bộ
đội ta rầm rộ đuổi theo, đổ bộ lên đầy Hoàng Sa, thế là bộ đội Trung
Quốc thấy ta đông quá, họ liền giao lại đảo cho ta vì, họ chỉ giúp bộ
đội ta lấy Hoàng Sa từ tay ngụy. Câu chuyện đượm đầy vẻ cổ tích.
Anh Thủy, anh có biết tại sao tôi dám bộc bạch hết cả ruột gan tôi ra với anh không? Vì anh là tác giả bộ phim Chuyện tử tế.
TVT: Cám ơn Cao Xuân Huy rất nhiều! Trước đây nghe mãi cái câu quả đất tròn, khi về Hà Nội, tôi lại có cớ để đến thăm ông anh của tôi. Ông ấy cũng hồn nhiên lắm, tếu lắm. Khi ông viết bài “Em ơi, Hà Nội váy!” chúng tôi mới bổ ngửa ra rằng ông ấy còn trẻ hơn tụi mình.
Những trang văn xuôi lương thiện và giản dị về con người
Nguyễn Xuân Hoàng
Cuối tháng Giêng 85, cùng với một số đồng bào may mắn muộn màng
khác ở đảo Bataan, chúng tôi có tên trong danh sách rời trại tị nạn Phi
Luật Tân, lên đường đi định cư ở một thành phố miền đông bắc Hoa Kì, nơi
tôi sẽ được gặp lại cô em út sau mười năm xa cách.
Cảnh vật mùa Ðông ở Springfield đẹp mà buồn. Cây cối trụi lá trơ cành
khẳng khiu in mờ nhạt trên một bầu trời xám xịt. Mặt đất phủ đầy tuyết
trắng lạnh giá. Tuy vậy, tôi còn nhớ rõ trong lòng tôi tràn ngập một
niềm hạnh phúc ấm áp. Giờ đây khi bước sang mùa Ðông thứ hai, tôi nghiệm
thêm một điều là không phải bao giờ tuyết cũng trắng sạch, cũng đẹp đẽ
và cũng thú vị như cái cảm giác tôi đã có trong những ngày đầu. Dù sao,
đó sẽ lại là một chuyện khác.
Tôi muốn nói, chính trong những tháng ngày thong thả tạm thời này,
tôi có một niềm vui sướng là được đọc những trang viết đầu tay của một
tác giả mà tôi chưa hề quen biết: Tháng Ba Gãy Súng của Cao Xuân Huy.
Tháng Ba Gãy Súng. Hình như tên gọi của truyện kể là điều trước tiên lôi cuốn tôi. Tựa đề của một cuốn sách vốn đơn giản. Tháng Ba Gãy Súng
là sự đơn giản quyến rũ. Tháng Ba là tháng thọ nạn của miền Trung, khi
cơn lốc đỏ từ miền Bắc lao xuống. Phải một thời gian sau nữa nó mới đổ
ập tới Sài Gòn yêu dấu cái Tháng Tư Ðen hãi hùng và thống khổ. Cao Xuân
Huy đặt câu hỏi: Ai đã bẻ gãy súng của quân đội ta, những người lính
dũng cảm, có thừa mưu trí và kinh nghiệm chiến trường? Ai đã làm cho
người lính chúng ta bó tay, khi súng còn đó mà đạn đã hết ở trong nòng?
Tác giả cho thấy bên dưới những người và việc là sự mất niềm tin của
người lính trận trước một số cấp chỉ huy, những đàn anh “khả kính” đã
dứt bỏ hàng ngũ trong cơn quẫn bách để chạy lấy thân, còn thì sống chết
mặc bay!
Tháng Ba Gãy Súng vẽ lại cơn hồng thủy của một cuộc chiến
không thương tiếc, phủ chụp lên số phận của cả một dân tộc. Trên bờ cát
lạnh lẽo của biến cố, người ta nghe thấy tiếng động của những vòng xích
sắt nghiến lạo xạo trên sọ người.
Ðó là cuốn sách chứa rất ít nụ cười nhưng rất nhiều máu và nước mắt;
niềm vui thì khô cằn mà đau thương và bất hạnh thì màu mỡ phì nhiêu; tàn
bạo và căm hờn là bình thường nhưng dịu dàng và thuận thảo là điều xa
lạ.
Chữ nghĩa trong Tháng Ba Gãy Súng giản dị, tự nhiên và trong
sáng. Nhưng người đọc biết rõ một cách mười mươi rằng để có được những
dòng chữ tưởng chừng như dễ dàng đó, Cao Xuân Huy đã phải trả một giá
khá đắt: sự thách đố của anh với tử thần trong những đường tơ kẽ tóc để
đổi lấy phẩm giá làm người. Có thể nói Tháng Ba Gãy Súng đã
được viết bằng một trái tim nóng bỏng trước khi được gọt dũa và trau
chuốt bằng một bút pháp nghề nghiệp. Nhưng điều này không hề làm hạn chế
sức sống của tác phẩm.
Những ai ham đọc sách đều biết rằng các nhà văn lừng danh trên thế
giới như Flaubert, Hemingway, Dickens, Tolstoi… đều đã viết bằng một thứ
ngôn từ tự nhiên và giản dị.
Trong một lần gặp gỡ tác giả, tôi hỏi anh tại sao lại xếp Tháng Ba Gãy Súng vào thể loại Hồi Ký mà không là Truyện Kể hay Truyện Ký, Cao Xuân Huy trả lời: “Bởi vì tôi đã không lồng vào đấy bất cứ một hư cấu nhỏ nào. Tôi viết lại hoàn toàn sự thật những điều mắt thấy tai nghe. Chỉ tiếc một điều là tôi đã không đủ khả năng để viết được tất cả những gì tôi cần phải viết”.
Trong một lần gặp gỡ tác giả, tôi hỏi anh tại sao lại xếp Tháng Ba Gãy Súng vào thể loại Hồi Ký mà không là Truyện Kể hay Truyện Ký, Cao Xuân Huy trả lời: “Bởi vì tôi đã không lồng vào đấy bất cứ một hư cấu nhỏ nào. Tôi viết lại hoàn toàn sự thật những điều mắt thấy tai nghe. Chỉ tiếc một điều là tôi đã không đủ khả năng để viết được tất cả những gì tôi cần phải viết”.
Thật vậy, văn chương vốn cần hư cấu, nhưng hiện thực tự nó cũng thừa
sự lớn lao và sâu sắc mà một trí tưởng tượng khiêm tốn đôi khi còn nghèo
nàn và nông cạn hơn. Nói cách khác, hư cấu trong một tác phẩm tuy cần
thiết, nhưng hiện thực bao giờ cũng là nền tảng để từ đó hư cấu có thể
thành hình và đứng vững.
Chính cái hiện thực này đã khiến cho ngòi bút của Cao Xuân Huy có được cái vẻ sắc sảo đặc biệt, đồng thời cũng làm cho Tháng Ba Gãy Súng giữ được cái vẻ tươi mát nóng bỏng mà mọi thứ hư cấu rắc rối không sao đạt được.
Và nghệ thuật của Cao Xuân Huy nằm ở chỗ làm cho tác phẩm của anh có
được sức thuyết phục mạnh mẽ hơn cái nó vốn có trong thực tế.
Thích nhất là những mẩu đối thoại trong Tháng Ba Gãy Súng.
Nó nguyên chất, nhưng không dư thừa và tầm thường. Nó chưa bị chảy qua
cái máy lọc “văn chương triết lí” nào. Nó sống và chát. Và rất gần với
chúng ta.
Trả lời câu hỏi động cơ nào khiến anh viết Tháng Ba Gãy Súng,
Cao Xuân Huy nói: “Không ai là không quay lại nhìn chỗ mình vừa ngã, và
cũng không ai là không quay lại nhìn đống phân mình vừa thải. Ngã là
lỗi của chính mình và phân có thối cũng là phân của mình. Vậy mà tại sao
cả chục năm nay vẫn không thấy ai dám quay lại nhìn cái lỗi đã làm cho
mình ngã ngay trên đống phân của mình, ngoài những lời chửi bới và đổ
lỗi cho người khác”.
Tất nhiên câu nói của anh còn có chỗ phải bàn thảo lại, suy nghĩ thêm, nhưng ở đây trong khung cảnh đặc biệt của Tháng Ba Gãy Súng, câu nói đó có cách lí giải riêng của nó.
Trước khi cầm bút viết lại những ngày tháng của lịch sử một trận chiến mà mình là một chứng nhân, Cao Xuân Huy đã là một sĩ quan chiến đấu thuộc một binh chủng lừng danh chiến trường mà mọi người chúng ta đều nghe tiếng: Thủy Quân Lục Chiến.
Trước khi cầm bút viết lại những ngày tháng của lịch sử một trận chiến mà mình là một chứng nhân, Cao Xuân Huy đã là một sĩ quan chiến đấu thuộc một binh chủng lừng danh chiến trường mà mọi người chúng ta đều nghe tiếng: Thủy Quân Lục Chiến.
Chiến trường, sống và viết, Cao Xuân Huy có đủ những yếu tố đó để viết những trang văn xuôi nóng bỏng của mình.
Cao Xuân Huy nói: “Ðất nước ta đâu phải là một bàn cờ mà hễ đánh thua
ván này thì xóa đi xếp quân làm lại bàn khác, mà tướng vẫn là tướng,
quân vẫn là quân, đâu phải những con xe, con mã, con chốt đã chết đều có
thể dựng đầu dậy để làm lại một trận đấu mới!”
Những suy nghĩ đó của anh không hề có ý định dừng lại ở chỗ chỉ là những điều viết ra để ngẫm nghĩ.
Khi trang cuối của Tháng Ba Gãy Súng được gấp lại, người đọc
hình như vẫn cảm thấy còn một điều gì đó chưa xong chưa hết. Cái dấu
chấm hết của mệnh đề sau cùng vẫn còn là một lời hứa hẹn sẽ mở ra một
trang sách khác.
Dù sao những hình ảnh tàn nhẫn và khủng khiếp, những nỗi lo âu và hãi hùng vẫn còn đọng lại trong ta.
Vẫn còn đọng lại trong ta những địa danh, địa hình, địa điểm quen
thuộc của một vùng đất quê hương khô cằn, cả thời tiết của đất trời mà
da thịt ta vốn từng chịu đựng, và nhất là vẫn còn đọng lại trong ta hình
ảnh những con người – trong đó có chúng ta – với số phận hẩm hiu cô
quạnh bị bủa vây trong cơn cuồng nộ của những biến cố bạo tàn…
Tất cả những người và việc ấy chừng như mới xảy ra ngày hôm qua, vẫn còn luẩn quẩn đâu đây…
Với Tháng Ba Gãy Súng, Cao Xuân Huy đã viết được “những
trang văn xuôi lương thiện và giản dị về con người”, điều mà Ernest
Hemingway gọi là “trên đời này thật không có gì khó khăn hơn”.
Santa Ana, tháng Tư 1986
Tôi
không phải là một nhà văn, mà tôi chỉ là một người lính, lính tác chiến
đúng nghĩa của danh từ, và những điều tôi viết trong quyển sách này chỉ
là một câu chuyện, câu chuyện thật một trăm phần trăm được kể lại bằng
chữ. Tôi viết những điều mà những thằng lính chúng tôi đã trực tiếp tham
dự nhưng không ai viết lại, trong khi nhiều người đã viết về những
chuyện chiến trường thì hình như chẳng có ai dự.
Trong lứa tuổi của tôi, lứa tuổi dưới mười khi theo gia đình di cư từ
Bắc vào Nam, ngoại trừ những người có thân nhân ruột thịt bị giết bởi
Việt Cộng, còn hầu hết, có bao nhiêu người thực sự căm thù Việt Cộng
đâu, vì rõ rệt một điều là từ lứa tuổi tôi trở xuống, có đứa nào biết
Việt Cộng là cái gì đâu. Cũng y như lứa tuổi dưới mười khi theo cha mẹ
qua Mỹ từ năm 1975 ở đây bây giờ. Cũng thù ghét Việt Cộng vậy, nhưng chỉ
là cái thù gia truyền, cha mẹ thù ghét thì mình cũng thù ghét theo thế
thôi, chứ chẳng có gì là sâu đậm cả. Cho đến khi lớn lên, đầu óc đã tạm
đủ để suy xét thì khổ một nỗi, hệ thống tuyên truyền của Việt Nam Cộng
Hòa lại có giá trị phản tuyên truyền nhiều hơn là tuyên truyền. Cho nên
khi vào quân đội, tôi tình nguyện vào đơn vị tác chiến thứ thiệt vì căm
thù kẻ địch thì ít mà vì cái máu ngông nghênh của tuổi trẻ, vì bị kích
thích bởi những cảm giác mạnh của chiến trường thì nhiều.
Tuy nhiên, vì ở một đơn vị thường xuyên tác chiến, cùng gian nguy, cùng
sống chết với nhau nên tôi đã gắn bó với bạn bè, đồng đội trong đơn vị
như với anh em ruột thịt. Tôi yêu đơn vị tôi, tôi yêu màu mũ, màu áo
tôi, tôi yêu thuộc cấp tôi và tôi kính trọng thượng cấp tôi. Tôi bình
thản chấp nhận mọi thói hư tật xấu của thượng cấp và thuộc cấp, và chính
tôi cũng có quá nhiều thói hư tật xấu.
Nhưng, khi hai ông xếp lớn của tôi là đại tá Lữ đoàn trưởng và trung tá
Lữ đoàn phó bỏ Lữ đoàn gồm bốn Tiểu đoàn tác chiến và các đơn vị phụ
thuộc tổng cộng vào khoảng trên dưới bốn ngàn người trong cơn quẫn bách
để chạy lấy thân thì lòng căm hận của tôi đột nhiên bùng dậy. Tôi giết
Việt Cộng không gớm tay nhưng không bởi lòng căm thù vì giữa chúng tôi
và Việt Cộng đã có lằn ranh rõ rệt, hai bên chiến tuyến hẳn hòi, hễ cứ
thấy mặt nhau là giết, dùng mọi mưu mọi cách để giết nhau. Còn đằng này,
vừa mất niềm tin vừa tủi nhục vì những người mình vừa kính trọng vừa
phải tuân lệnh một cách tuyệt đối.
Làm thuyền trưởng thì phải sống chết theo tàu, làm đơn vị trưởng thì
phải sống chết theo đơn vị. Tôi muốn nói đến tinh thần trách nhiệm của
người chỉ huy. Người có quyền hành mà không có trách nhiệm nào có khác
gì kẻ phản bội. Chúng ta thua không phải vì kẻ địch mạnh mà vì trong
hàng ngũ chúng ta có quá nhiều kẻ phản bội và hèn nhát. Chính vì lòng
thù hận sự hèn nhát và vô trách nhiệm của cấp chỉ huy nên hình ảnh và
diễn tiến những ngày cuối cùng trước khi cả Lữ đoàn tan rã và bị bắt bởi
khoảng hơn một đại đội du kích Việt Cộng vào nửa cuối tháng Ba năm 1975
đã như một cuốn phim nằm in trong trí nhớ của tôi, chỉ cần một cái ấn
nút là được chiếu lại một cách rõ nét với đầy đủ những suy nghĩ và phản
ứng của tôi, với từng diễn tiến nhỏ mà tôi đã phải trải qua.
Tôi ôm cái kỷ niệm đau đớn và tủi nhục này cả chục năm nay, qua những
năm tù đày, qua những ngày tháng lang thang ở trại tỵ nạn, qua đến Mỹ,
tôi đọc được lời tuyên bố của một ông tướng cũ nào đó trên báo đại khái
“Ðể mất nước là tội chung của mọi người, làm lớn thì tội lớn, làm bé thì
tội bé”. Tôi nghĩ ngay đến một điều là những thằng đâm sau lưng chiến
sĩ có tội, và những thằng chiến sĩ đưa lưng cho xếp của mình đâm cũng có
tội luôn. Ðiều này đã là cái ấn nút để tôi kể lại câu chuyện này.
Ðiều tôi muốn nói trong quyển sách này là không ai là không quay lại
nhìn chỗ mình vừa ngã, và cũng không ai là không quay lại nhìn đống phân
mình vừa thải. Ngã là lỗi của chính mình, và phân có thối cũng là phân
của mình, vậy mà tại sao cả chục năm nay vẫn không thấy ai dám quay nhìn
lại cái lỗi đã làm cho mình ngã lên ngay trên đống phân của mình, mà
chỉ có toàn những lời chửi bới và đổ lỗi cho người khác, can đảm lắm
cũng chỉ dám nhận một cái lỗi chung chung “lớn lỗi lớn, bé lỗi bé” đúng
theo cái kiểu “Quốc gia hưng vong thất phu hữu trách”. Thằng thất phu
còn có lỗi thì còn ai mà không có lỗi, tôi cũng đành có lỗi vậy.
Tôi không nhớ câu này của ai: “Cái đám quân thần của triều đình cũ chẳng
có gì phải ngại cả, vì khi có quân có quyền trong tay họ còn chẳng làm
được trò trống gì, thì bây giờ, chỉ còn trơ lại có mỗi cái thân giá áo
túi cơm, hỏi rằng họ sẽ làm được gì hơn ngoài cái giá và cái túi”.
Ðâu phải đất nước ta là một bàn cờ để hễ đánh thua ván này, xóa đi xếp
quân làm lại bàn khác mà tướng vẫn là tướng, quân vẫn là quân. Ðâu phải
những con xe, con mã, con chốt đã chết đi đều có thể dựng đầu dậy để làm
lại một trận mới.
Trí đã không mà dũng cũng không, chỉ có mỗi cái tài dở dở ương ương là
sử dụng một cách bừa bãi cái dũng của người khác đến nỗi phải bỏ cả đất
nước mà chạy, đánh lừa để bỏ hàng triệu thằng dám chiến đấu tới cùng vào
trong những trại tù đỏ, vậy mà vẫn còn dám chường mặt ra đòi tiếp tục
làm cha mẹ dân thì quả là quá lắm lắm. Cái dĩ vãng thối tha và hèn nhát
thì dù cho người đương thời có thể bỏ qua, nhưng lịch sử đâu có tha thứ.
Vẫn cái chính danh là chống Cộng nhưng cái ngôn của các ông trước kia
làm xếp lớn đã không thuận rồi, bây giờ phải để cho lớp người mới. Với
tư thế mới, họ mới là những người thuận ngôn. Danh chính ngôn thuận mới
có thể thắng được Việt Cộng, khôi phục lại được đất nước. Những con chốt
thấp cổ bé miệng, những thằng bị đè đầu sai khiến ngày xưa và những
người mới lớn bây giờ mới có quyền nói và mới là người có tư cách làm.
Quyển sách này không hề là một tiểu thuyết mà là một hồi ký. Bởi vì tôi
chưa từng là một người cầm bút và tôi cũng không biết cách sắp xếp câu
chuyện như thế nào. Tháng Ba thì mọi người đã rõ, còn Gãy Súng, tôi muốn
nói lên một điều đau lòng cho những thằng lính cầm súng, khẩu súng mà
không có đạn thì giá trị không bằng một khúc củi mục, chính tôi đã dẫn
đại đội xung phong lên chiếm mục tiêu mà chỉ bắn bằng mồm. Súng của
chúng tôi có phải là đã bị bẻ gãy không khi mà vẫn có thể tiếp tế đạn
cho chúng tôi để chúng tôi chiến đấu? Ai đã bẻ gãy súng của chúng tôi?
Tôi đặt chữ Gãy Súng cho quyển sách này là như vậy.
Và tôi gọi Tháng Ba Gãy Súng là hồi ký vì tôi chịu hoàn toàn trách nhiệm
về những điều tôi viết, tất cả những địa danh, những tên người, tên đơn
vị, tất cả những diễn tiến đều là thật, thật một trăm phần trăm. Tôi
không lồng vào đấy bất cứ một hư cấu nhỏ nào, chắc chắn là tôi đã quên
khá nhiều chi tiết, và với cấp bậc và chức vụ thấp kém của tôi, chắc
chắn là có rất nhiều dữ kiện mà tôi đã không được biết. Tôi viết lại
hoàn toàn sự thật những điều mắt thấy, tai nghe, những điều tôi đã nhận
lệnh và đã thi hành.
Nếu Tháng Ba Gãy Súng là tiểu thuyết thì tôi lại phải thêm một câu màu
mè đại khái “những nhân vật và những sự việc đều do sự tưởng tượng của
tác giả, mọi sự trùng hợp chỉ là ngẫu nhiên ngoài ý muốn...”, trong khi
tôi chỉ có một điều ngoài ý muốn là tôi đã không đủ khả năng để viết tất
cả những điều tôi phải viết.
Bút Ky'
Cao Xuân Huy
Đọc: Tháng Ba Gẫy Súng
Trở về
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.
