Thứ Tư, 1 tháng 10, 2014

Tô Hải (1927 - 2018)


















 
Tô Hải 
Tô Đình Hải
(24/9/1927 - 11/8/2018)
hưởng thọ 90 tuổi

Nhạc sĩ





  

Thể loại Nhạc tiền chiến, Hợp xướng, Nhạc cách mạng
Ca khúc tiêu biểu Nụ cười sơn cước,
Tô Hải (1927) là một nhạc sỹ thuộc trường phái nhạc truyền thống và cách mạng.
Từ trưởng thành đến khi về hưu, Tô Hải phụ trách các hoạt động văn nghệ và mỹ thuật, trở thành Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, tham gia công tác tại khu 4 và Nhà xuất bàn Mỹ thuật.
Kể từ sau năm 1990, ông viết hồi ký và blog chỉ trích chính cuộc sống của mình trước đó, gọi thứ nhạc chính ông sáng tác là "nhạc nô"[1].



  

Tiểu sử

Tên đầy đủ của ông là Tô Đình Hải, sinh ngày 24 tháng 9 năm 1927 tại Hà Nội, quê ở Tiền Hải - Thái Bình, hiện sống tại quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh.
Tô Hải học nhạc lý và tham gia Ban đồng ca Saint-Joseph từ nhỏ, từng đoạt giải thưởng âm nhạc "Chim sơn ca" tại Rallye Kiến An của Hướng đạo sinh toàn Đông dương.
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, ông tham gia vệ quốc đoàn.
Năm 1949 ông được kết nạp thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam[2].
Năm 1951 ông về Đoàn văn công khu IV, năm 1954, được phân công làm trưởng đoàn.
Năm 1961 ông về công tác tại Nhà xuất bản âm nhạc và mỹ thuật.
Sau này ông đã từ bỏ Đảng Cộng sản Việt Nam.[3]
Ngày 25 tháng 5 năm 2014, ông gia nhập đạo Công giáo và lấy tên Thánh là Francis.[3]





 
Sự nghiệp

Tô Hải là nhạc sỹ đa phong cách, sáng tác nhiều thể loại như ca khúc, hành khúc, hợp xướng, nhạc kịch, nhạc phim, khí nhạc. Ngoài ra ông còn viết nhiều tiểu luận, và viết báo về âm nhạc.
Giải thưởng
Giải thưởng Khí nhạc Ngẫu hứng cho cello và giao hưởng, Hội Nhạc sĩ Việt Nam, 1996.[4]
Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật, đợt 1, 2001.[5]
Huân chương Chiến công hạng Nhì, Ba; Huân chương Chiến thắng hạng Ba, Huân chương Chiến sĩ vẻ vang hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất.[5]







 
Tác phẩm






Ca khúc 


Nụ cười sơn cước


Đứt dây đàn

Tình giây lát

Tiếng kèn báo động

Chúng ta không muốn đói

Toàn dân kháng chiến trường kỳ

Chiến sĩ khu III

Tiếng kèn cứu nước

Từ mặt đất thân yêu

Trường Lục quân đang cần lính đánh Tây

Thầy tu giết giặc

Chiến sĩ khu Ba

Trở lại đô thành 

Hợp xướng 

Hải Phòng rực sáng biển đông

Sẵn sàng bắn

Lời Tổ quốc

Hẹn mùa mười tấn năm sau

Buồn vui và khát vọng



Tiếng hát biên thùy 






khát vọng mùa xuân







Hồi ký

Sau khi bỏ Đảng Cộng sản, ông cho xuất bản tại Hoa Kỳ một cuốn hồi ký có tên Hồi ký của một thằng hèn. Cuốn sách này gây ra nhiều tranh cãi và ngay sau đó đã trở thành một cuốn sách được tìm kiếm đọc nhiều qua Internet.

Tập hồi ký này được nhà xuất bản Tiếng Quê Hương ở Virginia, Hoa Kỳ in ra năm 2009 dưới bản quyền của chính tác giả.[7]







 







Chú thích

1-Tô Hải: Hồi ký của một thằng hèn, S. 80.
2-Tô Hải: Hồi ký của một thằng hèn, S. 53.
3-a ă “Nhạc sĩ Tô Hải, cựu đảng viên Cộng sản, gia nhập Đạo Công Giáo”. VietCatholic.
4- nhạc sỹ Tô Hải, Ban Hợp Ca Quê Hương



Tô Hải. Hồi ký của một thằng hèn. Falls Church, VA: 2009.









L Ã N G  T Ử  T Ô  H Ả I



Những người làm nghề hỏi cung tù nhân, gọi là chấp pháp, bao giờ cũng mở đầu bằng câu:
- Anh gặp anh ta, hắn ta, ông ấy, thằng ấy… lần cuối là khi nào?
Câu hỏi buồn cười. Nó là công thức muôn thuở của công an. Nó có từ khởi thuỷ của ngành này, là thứ chưa khi nào được thay thế.
Tôi không ngạc nhiên bao nhiêu khi rơi vào tù tôi bị tra vấn rất cặn kẽ về bạn bè. Tôi chỉ ngạc nhiên khi họ hỏi về Tô Hải. Hoá ra anh cũng nằm trong diện bị nghi ngờ. Mà Tô Hải thì có chính trị chính em bao giờ.
Tuy nhiên, tôi có chút yên tâm - người ta không gọi Tô Hải là "ông ấy", nhưng còn gọi là “anh ta” chứ chưa phải “thằng ấy”. Tô Hải đã nằm trong tù thì chắc chắn bị gọi là “thằng ấy” rồi. Lệ là thế.
Giờ ta đã biết Tô Hải là người thế nào rồi. Với cuốn hồi ký “Thằng Hèn” anh nói toạc, nói sạch sành sanh suy nghĩ của mình về đủ thứ dính dáng tới cả hai lĩnh vực nghệ thuật, chính trị. Mới thấy viễn kiến của ngành công an thật đáng nể.
Tôi chẳng nhớ gặp Tô Hải lần cuối khi nào để trả lời họ. Mà tại sao họ lại quan tâm đến cái lần cuối đến thế nhỉ?
Nhớ đến Tô Hải là trong óc hiện lên những đồi sim lúp xúp ở Ninh Bình. Chúng tôi từng hành quân cùng nhau qua những đồi sim ấy. Ký ức có cuộc sống của nó. Ký ức hoá ra độc lập với ta. Không phải cái gì ta muốn nhớ thì nó ghi vào. Thích gì nó ghi nấy.
Vào mùa sim chín, có thể ăn quả sim để dỗ cơn đói. Quả sim ngọt ít, chát nhiều. Ăn nó giống trò chơi hơn là ăn.
Hồi ấy chúng tôi trẻ. Chúng tôi đi, lầm lũi đi. Hết ngày này sang ngày khác. Hết tháng này sang tháng khác. Liên miên. Không thể nhớ nổi chúng tôi đã qua những con đường nào. Chúng có tên và không tên. Cuộc kháng chiến chống Pháp không hứa hẹn ngày kết thúc. Nó là trường kỳ như tổng bí thư Trường Chinh viết, sao y bản chính Trì Cửu Chiến Luận của Mao Trạch Đông . Chúng tôi đi, đi miệt mài, đi không đếm bao nhiêu con đường, bao nhiêu dặm đường đã qua. Như lời bài hát: “Đi là đi chiến đấu Đi là đi chiến thắng Đi là mang mối thù thiên thu...” của Phạm Duy.
Trong một cuộc hành quân liên miên bất tận ấy, Tô Hải viết “Nụ cười sơn cước”. Kihẩu mousqueton trên vai, bao gạo trễ bên hông, cả hai nặng chịch, thế mà Tô Hải vẫn liếc ngang liếc dọc các sơn nữ bên đường:
Tôi nhớ mãi một chiều xuân chia phôi
Mây mờ buông xuống núi đồi
Và trong lòng mưa hơn ở ngoài trời
Cỏ cây hoa lá, thương nhớ mãi người đi
và dâng sầu lên mi mắt người về.
Thơ thẩn đàn chim ngừng tiếng hót
và mưa Xuân đang tưới luống u sầu,
buồn cho dòng nước mờ xóa bóng chim uyên
và gió chiều còn khóc thương
mối tình còn vấn vương.
Ai về sau dãy núi xanh lơ,
nhắn giùm tim tôi chưa phai mờ,
Hình dung một chiếc thắt lưng xanh,
một chiếc khăn màu trăng trắng,
một chiếc vòng sáng lóng lánh,
với nụ cười em quá xinh.
Nàng ơi, tôi đã rút tơ lòng,
dệt tơ xe mấy cung yêu thương
gửi lòng trong trắng,
của mấy bông hoa rừng
đời đời không tàn với khúc nhạc lòng tôi.
Tô Hải là thế.
Tôi quen Tô Hải đủ lâu để có thể đoán có bao nhiêu bóng hồng đã lướt qua đời anh. Nhiều lắm lắm í. Người ta chê Tô Hải chuyện ấy. Tôi thì không. Tôi chỉ ghen với anh thôi.
Tô Hải thời thanh xuân rất đẹp giai với hàng ria mép giống tài tử màn bạc Clark Gable. Nhiều người nghĩ: anh chàng này phải là tay sát gái. Là bạn Tô Hải, tôi không nghĩ thế. Tô Hải là người giàu tình cảm. Mà không phải chỉ giàu tình cảm với phái đẹp. Về tình cảm Tô Hải giàu đủ mọi đường.
Trở về sau chín năm kháng chiến, anh viết:
Ngày về tươi vui.
Nhưng giữa thủ đô ai chẳng ngậm ngùi
Bao mái tóc xanh quấn vành khăn trắng
Bao má nhăn nheo lệ cuốn tơi bời
Chờ chồng mong con ngày về chiến thắng
Trông toán quân về đếm thiếu những ai…
Đó là tình cảm thực thà. Với Tô Hải, chiến tranh là chiến tranh. Chiến tranh không đồng nghĩa với chiến thắng. Có điều sự thực thà ấy không vừa lòng những người đang bừng bừng men rượu "đứng trên đầu thù”. Đảng trưởng Trường Chinh đập bàn, hạ lệnh cấm bài hát.
- Lệnh của hắn ta ban ra là finita la comedia đấy, cậu ạ – Tô Hải nhún vai – Thằng ngu ấy cứ cái gì trái ý nó là nó cấm. Nhưng làm gì được tớ.
Vụ bài hát bị cấm không có hậu quả nặng nề. Lệnh vua, nhưng là lệnh miệng, không văn bản. Tuy nhiên, nó được chấp hành nghiêm chỉnh. Bộ đội không được hát. Văn công không được diễn.
Tô Hải không hề hấn gì, bình an vô sự. Anh có quá khứ không tì vết. Trong kháng chiến anh làm nhiều ca khúc cho bộ đội, kể cả những bài tếu táo:
Trường lục quân đang cần lính đánh Tây
Tớ vội vàng bỏ nhà ra đi ngay
Bao công việc ấm ớ phó thác cho bu máy…
Ấy thế mà đùng một cái, ở cuối đời Tô Hải bỗng biến thành một tên “phản động”. Không phải phản động thường, mà phản động có số má.
Một hôm, rất bất ngờ, tôi nhận được lời nhắn của một cô gái xưng là con gái anh:
- Ông Tô Hải có gửi cho ông mấy đĩa mềm. Tôi có thể chuyển cho ông bằng cách nào?
“Ông Tô Hải” chứ không phải “cha tôi”, cô ấy viết thế.
Chơi với Tô Hải, tôi không biết được bao nhiêu về vợ con anh.
Người trao mấy cái đĩa cho tôi không phải con gái anh mà chồng cô – một anh chàng Do Thái thấp bé, ăn nói nhỏ nhẹ, dễ mến.
- Ông ấy là nhạc sĩ? – anh ta hỏi.
Tôi gật.
- Ông ấy có nổi tiếng không?
Tôi gật tiếp.
Mấy cái đĩa mềm chứa bản thảo của cuốn sách sau này có tên “Hồi Ký Của Một Thằng Hèn”.
Tô Hải nhắn:
- Cậu soạn lại cho tớ. Tớ chỉ quen viết blog, không biết viết văn.
Thời bấy giờ chưa có unicode, hoặc có rồi mà tôi không biết. Lọ mọ chuyển qua chuyển lại các dạng chữ, rồi tôi cũng đọc được.
Đúng như anh nói, nó là văn blog, đặc sệt phong cách Tô Hải – bộc trực, toạc móng heo, không lựa lời, không uốn éo.
Tôi không thể chối từ sự uỷ nhiệm của bạn. Tôi làm. Nó chiếm của tôi tròm trèm hai tháng. Thêm một lần ngạc nhiên, sửng sốt thì đúng hơn, khi tôi đọc lời tâm sự của một nghệ sĩ viết về đời sáng tác của mình. Khó khăn nhất khi biên tập cuốn sách. Phải có chú thích về những nhân vật anh nhắc tới – chúng quá nhiều, lại không phải là những người ai cũng biết.
Đọc hết mấy cái đĩa mềm ấy tôi giật mình. Anh khước từ tuốt tuột những sáng tác của anh trong đời mình mà anh miệt thị, gọi là đời một thằng hèn.
Quan điểm này hiển nhiên cực đoan. Nhưng Tô Hải là thế. Không thế không phải là Tô Hải.
Nhưng những gì anh viết đâu có phải đáng vứt đi tất cả. Nhiều sáng tác của anh vẫn sống dai, sống khoẻ, cùng với thời gian qua nhiều thế hệ. “Khúc hát biên thuỳ” chẳng hạn. Nó vẫn được đánh giá cao, vẫn được biểu diễn. Tô Hải đã trở thành “phản động” thì người ta trình diễn vào cuối buổi phát thanh, lúc mọi người đã yên giấc.
Dấu chân người ra đi còn đó.
Thật vui khi được biết những năm cuối đời, lãng tử Tô Hải đã có một bến đỗ yên bình – một người vợ yêu chồng, tự hào về chồng.
Thằng Hèn đã ra đi.
Từ bến ấy.

VTH
8.2021











Trở về



MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.