Nguyễn Thế Cường
Bút danh: Cường Tuse
Sinh ngày 30/5/1962 tại Hải Phòng
Hoạ Sĩ
Tốt nghiệp hệ trung cấp khóa 12 (1977 - 1982) trường Đại học Mỹ thuật Hà nội
Họa sĩ tự do
1983 đến nay: Tham gia các triển lãm Mỹ thuật trong và ngoài nước
2005: Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc
2012: Triển lãm Mỹ thuật "Hôm nay và mãi mãi" tại Hải Phòng
2013: Triển lãm Mỹ thuật "Hồng Bàng" tại Hải Phòng
2013: "Đam mê" Triển lãm Mỹ thuật của Phan Vũ, Bùi Ngọc Tư và Cường Tuse
Hiện nay họa sĩ đang định cư tại TP Hồ Chí Minh
Tác Phẩm
Tranh Bột Màu
Cường Tuse
doduc
Viết về Cường Tuse khó lắm thay.
Khó bởi tôi gặp anh duy nhất một lần tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền những năm xa xưa tôi không còn nhớ chính xác năm nào. Lần gặp ấy mới biết mặt nhau và cũng chẳng trò chuyện gì nhiều. Nhưng chỉ một lần ấy, những tranh màu bột anh mang ra triển lãm để lại cho tôi ấn tượng mạnh. Đó là lối xử lý ánh sáng! Tranh Cấu trúc thì giản dị, chỉ một góc nhà, một hiên nhà, một vuông nhà thô ráp vắng lặng, không cả bóng người nhưng nó gây cảm giác đặc biệt. Đặc biệt vì anh có lối thả ánh sáng trên tranh không dễ ai có thể bắt chước. Sau những mảng nắng chói chang khoảng râm mát chìm trong suy tư. Một gam nóng đưa lên mặt giấy quán xuyến toàn bộ những gì anh muốn miêu tả. Không vẽ người nhưng xem tranh tôi vẫn nhận ra được sau bức liếp, tường nhà có những con người mộc mạc, thô ráp sống trong đó. Thô ráp mà đôn hậu cương trực hồn nhiên như bánh đúc bày sàng. Tôi hay đi xem các triển lãm của đồng nghiệp. Nhiều người vẽ giỏi, nhưng chưa có ai vẽ màu bột mà khoảng sáng trên tranh để lại cho tôi ấn tượng ấm áp gần gũi như thế.
Rồi sau đó trên trang Facebook thỉnh thoảng gặp lại. Vẫn nắng mái nhà, vách tường, mà biến ảo hút mắt người xem. Anh vẫn là người có cái nắng chói chang nhất để người ta không thể nhầm với ai khác. Đôi lúc anh lại đưa ra những tấm ảnh. Anh nói chụp chơi, nhưng chơi của anh cũng đặc biệt. Ánh sáng trong nhưng bức ảnh của anh biến ảo có phần ma mị. Mà cũng chỉ len lỏi ở một góc khuất của bờ tường, một vệt nắng bắt ngang mái nhà chạy vòng vèo rồi bất ngờ biến mất vào khoảng tối đâu đó. Anh chơi với ánh sáng hồn nhiên như đứa trẻ chơi kính vạn hoa, say sưa để hồn vía hút cả vào đấy.
Thế rồi dịch Covid, tất cả án binh bất động. Dịch bệnh đã chặn đứng mọi sự xê dịch và các họạt động kiếm sống cũng như nhu cầu giao tiếp xã hội của mọi người.
Bất ngờ thấy anh đưa lên Phây những tượng nhỏ như người hút thuốc lào say đứ đừ và chân dung họa sĩ Thành Toàn khái quát bằng vài khối rất vu khoát, rồi đến cái ba toong vu vơ mà vẫn thấy người đang chống nó dù không mảy may có người... Anh bảo anh nghịch đất. Ôi trời, cầu mong anh nghich mãi đi, nghịch được lắm! Những tượng anh làm, xem cái nào cũng thấy sự loay hoay tìm tòi để thể hiện được đúng cảm xúc của mình. Bên cạnh những tượng tả chân như bố, mẹ, chị Phượng, Nhà phê bình Nguyễn Quân, Phan Vũ, Trần Dần, họa sĩ Trịnh Hồng Linh, Đạo diễn Doãn Hoàng Giang, bà Hà Thị Cầu hát xẩm, họa sĩ Phùng Chý Thu và người có khuôn mặt hiền Peter Pho, thì có những tượng lại hì hụị tìm cho ra tính cách nhân vật như nhạc sĩ Phó Đức Phương, Kiến trúc sư Đoàn Đức Thành, thày thuốc bạn anh Phó Đức Dục, họa sĩ Tạ Trí có bộ râu tiên ông, nhà thơ điên Bùi Giáng... Không ngờ anh lại có khiếu làm tượng và cách suy tư cho tạo hình phong phú thế. Những tượng chơi chơi mô phỏng trạng thái như nếm, mặt chiên, hay say thật kì tài trong cách tạo hình để cả loạt tượng từ chân dung đến sinh hoạt dắt người xem đi chơi vui vẻ kéo dài trong không khí nghệ thuật. Vẽ chân dung không phải việc dễ, làm tượng chân dung càng khó hơn. Vẽ chân dung rất dễ đi vào lối mô tả đơn điệu khi cố nắn cho đúng nhân vật, nhưng Cường Tuse đắp tượng chân dung với các góc nhìn phong phú sau khi tìm hiểu kĩ về nhân vật, và có cái tinh quái của người sáng tác tìm cách biểu cảm bằng khối âm dương trừu tượng. Nên tượng chân dung của anh là tác phẩm chân dung chứ không phải mô phỏng nhân vật. Nghĩa là anh làm việc rất nghiêm túc trên tinh thần nghệ sĩ chứ không phải việc của anh thợ nặn khéo tay. Ròng rã hai ba năm qua, từ tay trái bóp tượng, anh biến điêu khắc thành tay phải từ lúc nào không rõ. Sáng tác với anh là cuộc dạo chơi giàu lý trí, giàu cảm xúc. Anh chơi với thiên nhiên, với ánh sáng, với bạn bè , chỗ nào cũng vui. Phẩm chất nghệ sĩ đa năng trong anh được đa cảm xúc dựng dậy và anh mải miết đi với nó, tạo ra cái mới thật bất ngờ. Tôi không phải nhà điêu khắc để phân tích các khối, các diện của không gian 3 chiều và cách cảm của anh đi đến tác phẩm để nói ra được hết cái hay anh đã làm được, nhưng trực diện thấy anh rất phong phú cách biểu cảm, từ tả thực đến phá phách, có cái phá tung hoành mở toang xúc cảm . Nhưng vì thế mà tác phẩm sống động, có hồn, trở nên gần gũi với mọi người... Với tôi vậy là rất thành công.
Thích thì cứ làm thôi! Nghệ thuật với anh là như vậy. Cứ rỉ rả như những lời tâm sự khi anh trải lòng với điêu khắc nhỏ. Những giá trị anh tạo ra cứ róc rách như mạch nước nguồn trong vắt! Thật đáng yêu làm sao! Không biết rồi đây Cương Tuse còn nghịch gì nữa, nhưng tôi biết trong anh vẫn đầy sôi sục tìm tòi sáng tạo, anh như con ngựa vạn lý độc hành, còn đi tiếp đến đường chân trời chứ chưa chịu dừng ở đoạn nào đâu.
Tây Hồ 25/1/2024
Điêu Khắc
Hoạ sĩ Trịnh Hông Linh
Xẩm ca Hà Thị Cầu
Thân sinh Nguyễn Thế Phương
Hoạ sĩ Nguyễn Quân
Hoạ Sĩ Đỗ Đức
Nhà Thơ Phan Vũ
Hút Thuốc Lào
Hoạ sĩ Tạ Trí
Hoa sĩ Quách Trường Sơn
Mợ tôi Lưu Kim Phương
Nhạc sĩ Phó Đức Phương
Nếm
Bạn Hoàng Trung Sơn
Nhà Thơ Trần Dần
Phan Vũ
LOẠT TƯỢNG CHÂN DUNG THĂNG HOA CỦA CƯỜNG TUSE
Họa sĩ Nguyễn Đức Hòa
Canada 1. 2024
Bất ngờ Cường Tuse gây… choáng
Giữa rừng tranh tượng bừng nở đua khoe muôn sắc màu của nghệ thuật đương đại Việt Nam thì bất ngờ Cường Tuse đưa ra trình làng một loạt hình ảnh văn nghệ sĩ nổi tiếng với góc nhìn khác: TƯỢNG CHÂN DUNG. Loạt tượng chân dung của Cường Tuse gây ấn tượng mạnh bởi rất đặc sắc, các nhân vật của Cường đa số đều đã và đang nổi tiếng trong giới văn nghệ sĩ, được công chúng không chỉ biết mặt, biết tên, biết những cống hiến xuất sắc của họ…
Đặc thù của tượng chân dung là nhân vật bất động trong không gian 3 chiều và cũng là nhược điểm của tượng buộc phải cô đọng, không thể kể lể dài dòng. Nó phải thuyết phục cái nhìn của khán giả - ngay lập tức, nếu may mắn hơn thì có thể còn đọng lại những nỗi niềm và suy tư sâu xa trong lòng người thưởng ngoạn…
Vậy mà sau khi lần lượt đăng tải trên facebook, những tượng chân dung của Cường được các bạn bè văn nghệ và cả các bạn “fây” nồng nhiệt đón mừng với nhiều bàn luận. Tiêu chí cơ bản để đánh giá một bức tượng chân dung trước hết phải giống, rồi đến đẹp, cuối cùng là “có thần”, vậy mà tiêu chí cuối lại là khó nhất, không phải tác giả nào cũng đạt được.
Cường Tuse khởi sự làm tượng chân dung đúng vào lúc cả Việt Nam và thế giới gần như ngừng trệ mọi hoạt động công cộng bởi đại dịch Covid 19, mọi gallery và triển lãm “chết lâm sàng” không hẹn ngày tái ngộ. Ấy có khi vì bị giam và tự giam hãm trong khốn khó trăm bề mà Cường lại nảy sinh sáng tạo ở lĩnh
vực mà Cường chưa từng thử sức: Điêu khắc.
Các tượng chân dung của Cường giàu cá tính và thần thái, được biểu hiện tâm trạng khá phong phú: có nghiêm trang, trầm tư, có nhíu mày hay mủm mỉm, lại có cả cười ha hả, đôi khi sôi nổi phơi phới mà cũng có lúc tận cùng cô đơn. Tất cả những trạng thái ấy không chỉ hợp người, hợp cảnh mà có khi còn hợp cả sự nghiệp và số phận của nhân vật.
Những tượng chân dung đặc sắc nhất
Vui nhất, sảng khoái đến bất cần đời là chân dung Bùi Giáng. Cái cười hết cỡ của thi sĩ “điên rực rỡ” này được biểu cảm xuất sắc bởi bên cạnh sự rất giống thì cái cười không chỉ thuần vui mà còn thấy những nếp nhăn tuổi già nơi khóe mắt và bộ râu cẩu thả quanh cái miệng bắt đầu móm. Nhân vật cười hết sức sinh động sẽ kích động ta vui lây nhưng cái vui vừa ngớt thì ta lại thấy ngậm ngùi thương cảm một thân phận. Cần nói thêm: tượng chân dung cười rất hiếm trong mỹ thuật hiện đại của ta. Cũng đã khá nhiều
người tạc tượng Bùi Giáng, có thể giống nhiều hoặc ít nhưng chưa thấy ai chủ ý tạo hình ông cười đã đời như thế…
Chân dung đặc sắc thứ nhì là bà Hà Thị Cầu, nghệ nhân xẩm huyền thoại. Rất giống đã đành, Dáng ngồi kéo nhị và gương mặt khắc khổ của bà đã khắc sâu vào tâm trí khán giả và không lẫn với bất cứ ai khác, tác giả tả được miệng bà răng đen, vừa hát vừa nhai trầu, như văng vẳng giọng vừa kể vừa ca…
Chân dung đàn anh trong nghề - họa sĩ Nguyễn Quân, nhà lý luận tiên phong ở nước ta cuối thế kỷ trước. Khá nhiều người đã vẽ ông, dù chân phương hay 'bóp' đều giống bởi đặc điểm của ông rất rõ nét tạo hình. Tôi thoáng rùng mình khi đối diện: gương mặt có 'thần' như muốn tâm sự nhưng đang đắn đo chọn lời…
Nhạc sĩ Phó Đức Phương được đặc tả cái cười yêu đời khi đang nhìn ngước lên. Mái tóc bồng lãng mạn, tất cả các chi tiết trên mặt đều đắc ý: ánh mắt, khóe mắt, gò má, mũi, miệng, kể cả hàm răng… đều đang cười. Chân dung nhạc sĩ này không đơn thuần như hiện thực mắt nhìn: từng lọn tóc lượn ra phía sau uốn cong như những dấu hỏi…
Bây giờ hỏi Phan Vũ là ai chắc ít người biết. Nhưng “Em ơi Hà Nội phố” thì trong đầu ai cũng bật ra bài hát của Phú Quang. Cường Tuse đã thể hiện gương mặt ông trầm ngâm với “bức tranh” đằng sau có hình Hồ Gươm, Tháp Rùa với những nét chữ đầy trìu mến “Em ơi Hà Nội phố, Ta còn em...”.
Ngoài những “người của công chúng” Cường Tuse còn nặn chân dung người thân, chân dung cụ thân sinh ra Cường là một thí dụ điển hình. Gương mặt cụ rất thần thái, rất sắc sảo, lần nào tôi nhìn vào cũng thấy sởn gai ốc… Song song còn có chân dung nhạc phụ của tác giả, cụ ông này vô danh với công chúng nhưng gương mặt tượng rất giàu biểu cảm: nỗi niềm nặng trĩu âu lo. Còn nhóm tượng “Say”: tượng “Thằng bạn rượu” chỉ tả một cái đầu ngoẹo đang ngất ngưởng say, nối ra một cánh tay đang cầm batoong có treo chai rượu. Tượng “Xơi thuốc lào” chỉ khoét ra mỗi cái mặt để đặc tả đôi mắt nhắm hờ say đắm, miệng ngậm xe điếu để tập trung “rít”. Tượng “Phê lòi” còn rút gọn hơn nữa - hầu hết bị loại bỏ để chỉ còn mỗi cái bản mặt gắn lên bàn tay đang cầm ống điếu thuốc lào. Cái mặt “phê lòi” rất xuất sắc bởi tư thế đang chao nghiêng, mắt lim dim, mồm như đang phà ra khói thuốc đã đời… Tất nhiên không phải tượng nào của Cường Tuse cũng xuôi chèo mát mái, nhưng có khi cái hỏng lại được gắn lại tài tình như chân dung Tạ Trí khi nung bị vỡ. Chân dung thú vị này có thể đổi tên thành “Vỡ mặt” cũng hay vì đa nghĩa, cả sự thật lẫn ý ảo.
Một “tài năng trẻ” bắt đầu khi đã… già
Điều này trái quy luật nhưng không phải là bất khả. Tất nhiên đa số các năng khiếu nghệ thuật được kích thích khá sớm để sau đó, trải qua rèn luyện sẽ thành danh khi còn khá trẻ, nhưng vẫn có thiểu số đến già mới vào nghề và thành công rất muộn. Cường Tuse từng khá thành công khi vẽ tranh vào lúc đã bắt đầu tuổi trung niên vậy mà số phận không chiều chuộng khiến hắn phải lặn lội bươn chải rất vất vả.
Tưởng chừng chỉ có thế thôi cũng là kết thúc một số phận nhưng thật bất ngờ đến tầm tuổi 60 bỗng Cường “nhảy” sang mảng điêu khắc khi nặn các chân dung giàu biểu cảm.
Chỉ một chân dung thăng hoa đã là quý, đằng này gần như cả loạt thăng hoa, mỗi mặt một vẻ, đa dạng trong kết cấu, phong phú về tinh thần, bỏ qua nệ thực mà vươn tới biến hóa rất thuyết phục. Sau cùng, cái “Thần” trong mỗi chân dung của Cường Tuse luôn sống động đến độ như muốn thổ lộ nỗi niềm riêng với khán giả chung…
Họa sĩ Nguyễn Đức Hòa
Canada 1. 2024
VÀI LỜI VỀ NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC CƯỜNG TUSE
Bạn tôi họa sĩ Cường Tuse có lẽ là một nghệ sĩ luôn muốn tìm kiếm sự thách thức trong nghệ thuật.
Những tác phẩm hội họa của anh mang sự phân định rõ nét về màu sắc nổi bật tính cách của một gã đàn ông cương trực thẳng thắn, trắng ra trắng, đen ra đen. Trắng của ánh mặt trời, của thanh thiên bạch nhật. Đen của bóng dâm hay của màn đêm trang nghiêm huyền bí. Tôi đã từng bị màu sắc dữ dội trong tác phẩm của anh mà “thẹn thùng” vứt đi những sắc màu hoang tưởng trong tư duy đa tình đa mangcủa mình thể hiện trong bài thơ “Sắc màu nắng” viết cho anh:
Cuong Tuse
Nếu như tôi
Gặp bạn trong mùa hạ
Và chắc rằng
Hoa mùa hạ
Triền miên nở rộ.
Bạn cho tôi dũng khí để sống qua mùa hạ
Tôi sẽ trả lại bạn
Màu sắc của tương lai
Và rồi lẩn trốn trong đêm đen
Tôi xoá hết đi
Những sắc mầu ngây ngô xa dời thực tế.
Anh đã mạnh dạn dấn bước trên con đường nghệ thuật, từ hội họa anh lấn sân điêu khắc. Từ thể hiện tác phẩm trên bình diện, anh muốn nó sinh động hơn và diễn tả nó bằng nghệ thuật thị giác trong không gian ba chiều. Đây là một trong những nghệ thuật tạo hình tương đối khó, nhưng với một con mắt nhậy cảm và những ngón tay tinh tế cộng một con tim ấm áp của gã nghệ sĩ đã kinh qua bao đắm chìm và những nóng lạnh của cuộc đời, Cường Tuse đã thành công một cách khẳng định qua các tác phẩm điêu khắc của anh.
Giá trị toàn diện của văn hóa nghệ thuật điêu khắc là vô cùng cao, vì tính đặc thù của nó nên một số tượng đáng kể đều diễn tả hình tượng người và vật. Những chủ thể này được người thợ chạm khắc hoặc nhà thiết kế ban cho một linh hồn. Phản ánh đời sống nội tâm của nhân vật, thể hiện tình cảm thẩm mỹ, cảm xúc thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ của người nghệ sĩ.
Truyền thống điêu khắc phương Tây bắt đầu từ Hy Lạp cổ đại, và Hy Lạp được coi là nơi sản sinh ra những kiệt tác vĩ đại trong thời kỳ cổ điển. Trong thời trung cổ, điêu khắc gothic đại diện cho sự đau đớn và đam mê của đức tin Kitô giáo. Sự hồi sinh của các mô hình cổ điển trong thời Phục hưng đã tạo ra các tác phẩm điêu khắc nổi tiếng như David của Michelangelo.
Điêu khắc hiện đại đã tránh xa các quá trình truyền thống và nhấn mạnh vào việc mô tả cơ thể con người, khuôn mặt và những nét đặc trưng của nhân vật. Và đất sét là phương tiện mà Cường Tuse đã dùng để nhào nặn ra tác phẩm của mình, nhiều tác phẩm sau khi hoàn thành anh đã cho đúc đồng, thể hiện sự trang nhã và tinh tế, không quá trừu tượng mà là tả thực. Trong các bộ sưu tập điêu khắc của anh, tôi ấn tượng nhất mái tóc của Phó Đức Phương mà anh thể hiện. Thoạt nhìn mái tóc đặc trưng này đã thấy được hình ảnh tiêu biểu của Phó Đức Phương, người anh mà tôi gần gũi nhất. Mái tóc bồng bềnh như mây “Trên đỉnh Phù Vân”, như “Chảy đi sông ơi”. Còn cả nụ cười của Phó Đức Phương, hồn nhiên, mặc đời. Tác phẩm thứ hai gây ấn tượng cho tôi là Hà Thị Cầu, một nghệ sĩ hát Xẩm mà tôi và vợ rất yêu quý. Bà ngồi đấy cầm cây nhị, hai bàn tay khô héo như chiếc lá rụng rơi sau mùa đông với những
ngón tay khô cong nhăn nheo ghi đậm những năm tháng buồn khổ của người nghệ sĩ đường phố. Tinh xảo hơn là cái mồm há hốc, rõ mồn một cảm giác bộ răng đen đang nhai trầu nhỏm nhẻm nhưng vẫn đang ca lên những câu Xẩm làm nhói tim người nghe.
Tác phẩm nào của Cường đều thể hiện được tính cách đặc trưng của nhân vật. Sự phóng khoáng với mới tóc mây bằng thép của Tạ Trí và vết vỡ cố tình đập trên khuôn mặt làm cụ Trí thêm sinh động. Đạo diễn Xuân Phượng, người đàn bà “Thép” trong hội họa đang cầm tập hồi ký “hồi ký Gánh gánh... gồng gồng” thể hiện trung thực nụ cười ấm áp tự tin của bà. Bộ tóc rất công tử của họa sĩ Dongngan Doduc được Cường Tuse miêu tả rất sinh động khắc họa nổi bật đặc thù tư duy trong anh với hình ảnh trên tóc là đôi trai gái dân tộc Mông và một nhánh hoa Sen thơ mộng. Rồi còn bộ mặt của một tay hút thuốc lào say đứ đừ, một gã say rượu mềm mắt, lão Phó Dục Dục khẳng khiu bắt mạnh kê đơn chữa bệnh, lão họa sĩ Thành Toàn với những nét sắc lịm gọt nên tính cách lì lợm ca boy, rồi đến cái ba toong vu vơ treo một bình rượu trống rỗng của một gã nghiện rượu đang chệnh choạng đi tìm mua rượu ở “Hạnh hoa quán” đâu đó.
Rồi nhiều tác phẩm khác mô tả các nhân vật như nhà thơ điên Bùi Giáng, nhà phê bình Nguyễn Quân, Phan Vũ, Trần Dần, họa sĩ Trịnh Hồng Linh, Đạo diễn Doãn Hoàng Giang, họa sĩ Phùng Chý Thu, kiến trúc sư Đoàn Đức…và cả bức tượng nụ cười bẽn lẽn của tôi ở dưới là chữ “Cho”, cho bạn, cho đời những áng văn yêu đời và lạc quan.
Cường Tuse nói: “Chơi món nghệ thuật gì thì cũng phải yêu thích, đam mê và cảm nhận được nó cho dù không “hành nghiệp” nó”. Đúng vậy, Cường đã đi đúng hướng, đã đam mê và cảm nhận được tinh thần
điêu khắc và thể hiện được với tình cảm chân tình của anh đối với bạn bè, với nghệ thuật. Chúc Cường sẽ gặt hái được nhiều hơn, cho ra nhiều tác phẩm tuyệt vời hơn trên con đường hội họa cũng như điêu khắc. Xứng đáng là một nghệ sĩ của chúng bạn nghệ sĩ, một người mà mọi người đều quý mến từ con người đến tác phẩm.
Peter Pho Hà Nội, đầu Xuân Giáp Thìn 2024.
NGHỊCH ĐẤT
Nguyễn Trọng Chức
Tôi biết Cường Tuse lần đầu là từ một triển lãm tại gallery Tự Do, bày chung với họa sĩ Hoàng MinhHằng. Tranh lụa của chị Hằng mềm mại, cỏ hoa phiêu phất, còn tranh bột màu của Cường thô ráp, hiu hắt bóng đổ, đầy ắp u hoài. Thật lâu rồi mới gặp chất liệu bột màu sang cả như vậy nên rất thích. Rồi được xem triển lãm chung của Cường với Phan Vũ và Bùi Ngọc Tư. Rồi thân nhau khi cả hai đều thân “đại huynh” Phan Vũ, với những cuộc rượu ba người thật vui… Sau ngày Phan Vũ từ giã trần gian, bặt đi một thời gian không gặp Cường. Biết gã đã chuyển về chỗ ở mới với gia đình nhỏ của mình. Rồi Covid. Nhưng thật bất ngờ khi nhận được các sáng tác mới của Cường. Chẳng phải tranh bột màu đã định hình một phong cách riêng biệt, mà là tượng! Tượng chân dung của nhiều người, có nhân vật tôi đã quen thân, đã biết rõ; có người chưa từng gặp, nhưng tất cả đều khiến tôi bất ngờ và bối rối! Hóa ra tay này “không phải dạng vừa đâu” (nhà thơ Thanh Thảo hay dùng để khen một người nào đó). Nhận định mang tính chuyên môn về tượng chân dung của Cường Tuse xin dành cho các vị trong nghề, tôi làm báo lâu năm nên mở một cuộc phỏng vấn vài câu với gã vậy.
1. Theo tôi thấy, ông thể hiện nhân vật với kỹ thuật già rơ như thế chắc có học thêm điêu khắc ở trường (mỹ thuật)? - Thời học trung cấp mỹ thuật ở Hà Hội chỉ được học rất ít thời gian về khối thôi; sau mới phân khoa - ai thích hay có năng khiếu gì mới chọn học chuyên khoa. Tôi không theo điêu khắc.
2. Bắt đầu từ những cái đầu tiên mà ông gọi là “nghịch đất” như “Máng xối”, “Gốc cây”, “Ống khói”, lúc nào thì ông chuyển sang “nghịch” chân dung, có lý do nào dẫn dụ, thúc đẩy không hay chỉ là tình cờ, không có chủ ý?- Cuối năm 2019, được người bạn Hà Nội là Hoàng Vũ Hoài - dân điêu khắc cũng chuyên làm tượng đài - tặng một bức tượng chân dung tôi. Ngắm nhìn cái “thủ cấp” mình mãi rồi nghĩ lan man “hắn làm được sao mình không làm được?!”. Thế là đi tìm mua đất về, ban đầu chỉ là… nghịch đất, làm những máng xối, gốc cây, ống khói…, sau đó thử làm một chân dung anh Toàn Mỳ. Đem “khoe” với bạn bè, ai cũng bảo “làm nữa, làm nữa đi…”, vậy là làm tiếp, làm tiếp. Rồi xảy ra đại dịch Covid, bị “giam” suốt trong nhà. Không ngờ thời gian bị “giam” đã tạo cơ hội để lại “nghịch” tiếp những chân dung bằng hữu và những người mình mến mộ. Còn làm sao làm cho ra được chân dung nhân vật thì thú thật tôi… không biết, chỉ là sự cảm nhận hình ảnh nhân vật rồi đắp đất thực hiện. Lúc đầu không có chủ đích làm tượng chân dung, thế nhưng khi cảm thấy khả năng có thể làm được thế là… làm tới luôn, rồi bỏ hẳn vẽ để nghịch đất! Hoàng Vũ Hoài hỏi tôi làm chân dung kiểu gì? trả lời ngay: nhìn ảnh rồi lên đất, lên cái mặt xong rồi cứ thế làm đến cái khác. Hoài nói: “ông làm ngược lại những gì dân điêu khắc làm, họ phải tính toán tỉ lệ, lên cốt tổng thể rồi mới làm…” Thì mình có học điêu khắc hay cách thức dựng tượng thế nào đâu, cứ đắp đất rồi phạc theo kiểu của mình, còn tỉ lệ thì cứ theo con mắt của mình mà chỉnh sửa…
3. Yếu tố nào để ông quyết định làm tượng nhân vật X, Y, Z… Gương mặt, tính cách, sự nổi tiếng hay quan hệ thân thiết…- Như đã nói trên, mới đầu khi làm tượng chân dung nhân vật A, B, C… chỉ nghĩ làm chơi cho vui thôi khi phải chôn chân lâu ngày trong nhà vì Covid. Rồi đưa lên Facebook xem ý kiến bạn bè gần xa thế nào; không ngờ ai cũng thích và nhận ra ngay nhân vật. Lúc đầu cũng chỉ làm cái “thủ cấp”, sau thấy cần thêm “cái gì đó” vào để bổ sung cho tính cách, thế là phải đi tìm ý tưởng cho từng nhân vật. Có người được làm bằng “linh cảm” còn đa phần là từ ngẫu hứng. Khi ý thức được việc mình theo đuổi dài hơi hơn là “làm cho vui”, dự định làm nhân vật nào phải đọc, nghe, tìm hiểu kỹ để cảm nhận thật đầy
đủ rồi mới bắt tay vào làm. Mới đầu tôi chỉ làm được tượng to hơn nắm tay, sau làm to dần - mà cũng không định dạng được phải to cỡ nào, đến khi ngẫu hứng làm chân dung nghệ nhân hát xẩm Hà Thị Cầu thì to hơn người thật.
Trường hợp làm chân dung ông Doãn Hoàng Giang. Hôm ấy (tháng 9-2022) đang trên đường chạy xe chợt nghĩ đến ông Giang; về đến nhà muốn làm tượng ông ấy ngay. Lên mạng tìm hình ảnh, nhưng ảnh trên mạng dung lượng nhỏ, phóng to để xem chi tiết thì mờ lắm. Vẫn gắng làm, rồi gọi điện thoại cho Doãn Hoàng Lâm con ông hỏi xin ảnh để thêm tư liệu tham khảo, làm xong tượng bằng đất gửi cho Lâm, mới được biết ông đang nằm bệnh viện. Lâm đưa ảnh chụp tượng cho bố xem, ông Giang không nghĩ lại có người làm tượng chân dung mình. Chuyển sang đổ tượng đồng nhưng lúc đó cuối năm thợ chuyển không kịp, phải chờ đến đầu năm 2023. Thật tiếc vì bốn tháng sau ông Giang mất, không kịp xem tượng đồng chân dung mình. (Mở ngoặc: sau đó, khi uống rượu với bạn bè, các bạn trêu: “thôi ông đừng làm tôi nha, làm tượng xong tôi lăn quay thì sao”, hay “ông muốn người nào chết thì cứ làm tượng người đó”…kkk…).
4. Đến hôm nay, với vài chục nhân vật đã được làm tượng, tác giả ưng bụng nhất tác phẩm nào? Vì sao?- Cảm thấy thích thì tượng nào cũng thích, nhưng có lẽ chân dung bà Hà Thị Cầu, làm xong như thấy được thân phận và tài năng của bà. Để thể hiện chân dung bà Cầu, tôi đã nghe bà hát suốt, lắng nghe những ca từ và giọng hát của bà, sau đó tìm hình ảnh và ý tưởng rồi mới bắt tay vào làm. Có thể gọi đó là sự nhập tâm khi thể hiện một bức chân dung.
Riêng với tượng chân dung nhà thơ Trần Dần, tôi làm vì nặng tình với ông và gia đình ông. Nhờ họa sĩ Trần Trọng Vũ con ông gửi nhiều ảnh của ông, tôi bắt tay vào làm như… lên đồng, chỉ trong hai ngày xong phần mặt. Gửi Vũ xem, Vũ ngạc nhiên bảo sao làm nhanh thế! Nhớ hồi học mỹ thuật, thích hai câu thơ của ông: “Tôi khóc chân trời không có người bay/ Lại khóc những người bay không có chân trời” nên đưa hai câu ấy vào đế bức tượng.
Cũng thích tượng chân dung Bùi Giáng với nụ cười của ông. Trước khi làm, lên mạng xem ông nằm ở nghĩa trang nào, rồi một sớm chạy xe mang hoa đến, thắp nhang trên mộ ông rồi mới về làm. Lúc đầu làm ông với con mắt trừng trừng đặc trưng của ông, sau thấy không ổn, lại lên mạng tìm và p/-strong/- heart:>:o:-((:-hsau thấy không ổn, lại lên mạng tìm và phát hiện ra nụ cười, nên bỏ bức đầu, làm bức sau với nụ cười là thế.Khi biết tôi làm tượng chân dung “coi được”, có nhiều người muốn tôi làm nhưng tôi lại thuận theo “tiếng nói vô hình” rồi làm nhân vật đấy. Chẳng hạn trước khi thực hiện tượng bà Hà Thị Cầu và ông Bùi Giáng tôi đã dự định làm tượng Phùng Quán, Văn Cao… và vài người thân quen đã “đặt
gạch” từ lâu! Có một trường hợp đột xuất là tượng chân dung nhà điêu khắc Phùng Chý Thu. Một hôm chị Thu gọi điện bảo “chị muốn em ngẫu hứng làm cho chị một chân dung để kịp triển lãm cá nhân đầu tiên của chị…”. Làm tượng cho một nhà điêu khắc “thứ thiệt” ư? Tôi bối rối quá nhưng không từ chối được, vẫn làm và kịp mang đến triển lãm của chị nguyên bản bằng đất. Thật may là ai cũng nhận ra chị ấy: tượng
chân dung một nhà điêu khắc từ tay một gã “nghịch đất” cho vui !.
Phan Nguyên, Nguyền Hưng Trinh, Cường Tuse
.jpg)
MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.