Dương Bích Liên
(17/7/1924 – 12/12/1988)
Hưởng thọ 64 tuổi
Hưởng thọ 64 tuổi
Hoạ sĩ
Dương Bích Liên là một trong nhóm tứ kiệt của làng hội hoạ Việt Nam (Hà Nội) Nghiêm, Liên, Sáng, Phái.
Tiểu sử
Xuất thân
Dương Bích Liên sinh tại Hà Nội trong một gia đình trí thức quan lại. Ông là con trai duy nhất của một quan tri phủ. Quê gốc của ông ở làng Phú Thị, tổng Mễ Sở, phủ Khoái Châu (nay là thôn Phú Thị, xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên). Dòng họ Dương của ông ở Khoái Châu có truyền thống hiếu học, thời nào cũng có văn nhân khoa bảng và những người đỗ đạt cao.
Bước ngoặt
Xuất thân trong một gia đình quyền thế và giàu có, nhưng năm 17 tuổi, ông trở nên yêu thích nghệ thuật, nảy ra ý muốn từ bỏ cảnh sống giàu sang để chạy theo cuộc đời gió bụi.
Năm 1941, Dương Bích Liên gặp họa sĩ Hoàng Lập Ngôn. Khi đó Hoàng Lập Ngôn vừa thiết kế xong chiếc xe ngựa và đặt tên cho chiếc xe tự chế của mình là Nhà Lăn Mê Ly, hoạ sĩ dùng chiếc xe ngựa kéo này làm phương tiện giao thông để đi vẽ người và trực cảnh khắp đó đây. Dương Bích Liên được họa sĩ Hoàng Lập Ngôn nhập hội, lên xe lăn xuyên Việt.
Chiếc xe "Nhà Lăn Mê Ly" tưởng sẽ phiêu du đất trời dài lâu nhưng chỉ lăn được đến Thanh Hoá thì quan phủ sai người đi truy tìm. Người nhà quan phủ tìm ra "Nhà Lăn Mê Ly" và áp giải cậu công tử về nhà.
Sau chuyến lãng du mang tính chất số mệnh đó, Dương Bích Liên quyết định ghi tên theo học Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương. Từ đây, Dương Bích Liên bắt đầu sự nghiệp hội họa.
Thời kì sáng tác
Dương Bích Liên là một trong những học trò cuối cùng của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Ông học khoa Hội họa, khóa XVIII (1944-1945).
Năm 1946, Dương Bích Liên và nhiều trí thức văn nghệ sĩ Hà Nội tham gia kháng chiến chống Pháp. Ông hoạt động ở đoàn kịch của Phạm Văn Khoa, Đoàn văn công của Nguyễn Xuân Khoát, vào Đoàn Văn hóa kháng chiến cùng với họa sỹ Tô Ngọc Vân, Thế Lữ..., làm báo " Vệ quốc đoàn".
Năm 1949, ông là một trong những hoạ sỹ đầu tiên được kết nạp Đảng tại vùng kháng chiến cùng một ngày với hoạ sỹ Mai Văn Hiến và nhà văn Trần Đăng.
Năm 1952, ông được giao trọng trách lên chiến khu sống gần và vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tác phẩm Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc đoạt giải nhất Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 1980 và hiện được bày ở Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc, 100x180cm, sơn mài, 1980
Năm 1954, Dương Bích Liên trở về tiếp quản thủ đô. Được tổ chức biên chế vào "tổ sáng tác" cùng các họa sỹ Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng...
Năm 1968, ông đi thực tế ở mỏ than Quảng Ninh cùng các họa sỹ: Nguyễn Tiến Chung, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng, Huỳnh Văn Gấm...
Giai đoạn sáng tác sung sức nhất của Dương Bích Liên là vào thập niên 70. Trong thời gian này, ông đã gửi các tác phẩm của mình tham dự triển lãm nhưng chúng sớm bị loại, như bức Hào và bức Bác Hồ nói chuyện với Vệ Quốc Quân. Riêng bức thứ 2, sau khi bị loại, người ta không còn thấy tăm tích tác phẩm này nữa. Bức tranh mô tả cảnh Hồ Chí Minh đang nói chuyện với người lính Vệ Quốc Quân ở trong Chiến khuViệt Bắc. Lý do bức tranh bị loại là họa sĩ đã vẽ người lính nhắm mắt trong khi vị lãnh tụ đang nói chuyện. Theo cách thanh minh của Dương Bích Liên, chỉ khi nào người ta extreme (cực sướng) thì người ta thường nhắm mắt. Nhưng vào thời đó, không ai dám nghe theo cách diễn giải của hoạ sĩ.
Người ta cho rằng ông đã tự ái và đau buồn vì sự lạnh nhạt của nhân thế đối với những tác phẩm của mình, thế nên về cuối đời ông đã gần như không có hứng thú sáng tác nữa.
Năm 1984, Nhà nước chính thức mời bộ tứ Nghiêm, Liên, Sáng, Phái tổ chức triển lãm cá nhân. Riêng Dương Bích Liên từ chối. Do vậy, lúc sinh thời, ông là một họa sĩ không có cuộc triển lãm nào cho riêng mình.
1973
Những ngày cuối đời
Trước khi mất vài chục ngày, Dương Bích Liên bảo bạn ông là Nguyễn Hào Hải mang ông trở về 55 Bà Triệu. Ông muốn được chết ở nhà của mình. Dương Bích Liên lựa chọn một cái chết lặng lẽ, không bệnh tật, không đau ốm mà tịch cốc không ăn chỉ uống rượu.
Trong 20 ngày sau cùng của họa sỹ, Nguyễn Hào Hải là người duy nhất thường xuyên qua lại thăm nom bên cạnh họa sỹ. Sau khi Dương Bích Liên mất, Hào Hải đã có bài viết về 20 ngày cuối cùng của họa sỹ Dương Bích Liên đăng trên tạp chí Mỹ thuật.
Trước khi chết, Dương Bích Liên có một ước nguyện: "Sau này, trong cái ngày tiễn đưa tôi về bên kia thế giới, tôi không muốn có ai là người lớn, tôi muốn đưa tiễn tôi là một đứa bé ăn mặc thật đúng điệu. Chỉ có đứa bé ấy, đi lững thững bên chiếc xe ngựa chở cái xác không hồn của tôi ra nghĩa trang".
Dương Bích Liên mất khoảng 9h sáng ngày 12 tháng 12 năm 1988. Tối hôm trước đó, Nguyễn Hào Hải trò chuyện với họa sỹ gần 2h đêm mới trở về nhà. Phan Kế Bảo, người hàng xóm của họa sỹ lên gọi cửa không còn nghe thấy tiếng họa sỹ trả lời, nhòm qua khe cửa thấy cánh tay của họa sỹ buông thõng xuống giường. Ông vội vã lên Viện Triết học báo tin cho Nguyễn Hào Hải.
Đám tang của Dương Bích Liên người ta không thể làm theo ý nguyện của ông. Vài tháng sau khi họa sỹ mất, các nhà làm phim dựng lại toàn bộ đám tang của người bạn tri âm tri kỷ mà họ yêu mến. Trong phim, có một bé trai ăn mặc điệu theo kiểu châu Âu, lững thững sau xe ngựa chở cỗ quan tài, vừa đi vừa rắc những cánh hoa xuống hai ven đường, trong khung cảnh của trời chiều mùa thu.
Dương Bích Liên & Bùi Xuân Phái
Con người
Trong nhóm tứ kiệt Nghiêm, Liên, Sáng, Phái, Dương Bích Liên ít được nhiều người biết đến bởi ông đã "tự nguyện chọn tiếng im lặng của hội họa làm bản thân". Ông sống cô đơn, thu mình lặng lẽ, trốn chạy chính mình và trốn chạy những khát vọng.
Dương Bích Liên sống không gia đình, không vợ con, không họ hàng, và ít bạn hữu. Căn nhà nhỏ ở 55 Bà Triệu của ông trống không, đồ đạc chỉ một chiếc giường nhỏ quanh năm phủ ga trắng muốt, một chiếc võng và một bàn một ghế độc nhất. Sinh thời, ông có rất ít bạn thân ngoại trừ Bùi Xuân Phái và Nguyễn Sáng.
Nhà phê bình Phan Cẩm Thượng viết về Dương Bích Liên:
"Nếu cùng thời với các danh hoạ hàng đầu Trường Đông Dương, chắc ông còn mơ mộng hơn họ, bởi phẩm chất mơ mộng chiếm toàn bộ nghệ thuật của ông, dù đôi lúc trược trình bày dưới vẻ khắc nghiệt. Ông không bám vào một cảnh trí như Bùi Xuân Phái, không trầm kha vào các ý tưởng số phận như Nguyễn Sáng, mà tinh tế đứng bên ngoài cái mình vẽ ra vừa như là một sự kiện hiện hữu có thực, vừa như chuyện bịa, cảnh nằm mơ".
Sự nghiệp
Dương Bích Liên là một họa sĩ cách mạng đầu tiên trong làng hội hoạ Việt Nam. Là một hoạ sĩ tài ba, tâm huyết, Dương Bích Liên rất say mê vẽ, ngay cả trong những ngày chiến tranh diễn ra ác liệt nhất, ông cũng không rời giá vẽ. Sự nghiệp hội hoạ của Dương Bích Liên là một tài sản quý của kho tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Năm 2000, họa sỹ Dương Bích Liên được Nhà nước phong tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (đợt II).
Quan điểm nghệ thuật
Dương Bích Liên không có ý dày công cất giữ những sáng tạo của mình. Khi chết, ông muốn được đốt hết những bức tranh đã vẽ. Tác phẩm của ông còn lại ngày hôm nay là hàng trăm bức tranh, chủ yếu là do bạn bè quý mến ông và nâng niu cất giữ.
Trường phái hội hoạ
Dương Bích Liên dày công nghiên cứu các phong cách, trào lưu nghệ thuật thế giới. Ông thiên về vẽ chân dung, rất nổi tiếng với đề tài thiếu nữ. Mọi chất liệu đều được ông thể hiện nhuần nhuyễn, độc đáo, siêu thoát đặc biệt là các thể loại sơn mài, sơn dầu, phấn dầu và chì than.
Đề tài
Nhìn vào sự nghiệp sáng tác của ông có đến 2/3 tác phẩm về đề tài phụ nữ, trong đó có những tác phẩm là tuyệt tác của hội hoạ Việt Nam hiện đại, với thành ngữ của giới mộ điệu: " Phố Phái, Gái Liên". Dương Bích Liên dành nhiều sáng tác cho đề tài thiếu nữ với bao tình cảm ưu ái, say mê và trìu mến nhất. Các nhân vật nữ luôn là những nguồn cảm hứng, những hình ảnh trung tâm của những biểu cảm thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ. Chân dung thiếu nữ của ông rất đa dạng, là những cô gái đẹp ông nhận ra và bắt gặp trong cuộc sống đời thường, mang một ánh sáng dung dị, thánh thiện trong trẻo.
Tác phẩm nổi tiếng
Đi học đêm.
(sơn dầu)
Ngày mùa.
(sơn dầu)
Chiều vàng.
(sơn mài)
Chiều biên giới.
Lều hoang.
Dĩ vãng.
Hai em bé bên sông Hồng.
Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc
Hào.
Đi cấy sau mùa lũ.
Chân dung Thiếu nữ
Thiếu nữ và hoa phong lan.
Thiếu nữ bên hồ.
Thiếu phụ.
Chân dung.
Tuyết Mai.
Gửi lời chào Jacqueline Picasso.
Chú thích
Liên kết ngoài
Thông tin trên Văn hiến.
Galerry của hoạ sĩ Dương Bích Liên
Họa sĩ nổi tiếng tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương
Bùi Trang Chước • Bùi Xuân Phái • Cát Tường • Công Văn Trung • Diệp Minh Châu • Dương Bích Liên • Hoàng Lập Ngôn • Hoàng Tích Chù • Huỳnh Văn Gấm • Lê Phổ • Lê Thị Lựu • Lê Văn Đệ • Lương Xuân Nhị • Mai Trung Thứ • Nam Sơn (hoạ sĩ) • Nguyễn Đỗ Cung • Nguyễn Gia Trí • Nguyễn Khang • Nguyễn Phan Chánh • Nguyễn Sáng • Nguyễn Thị Kim • Nguyễn Tư Nghiêm • Nguyễn Tường Lân • Nguyễn Văn Tỵ • Phan Kế An • Tạ Tỵ • Tô Ngọc Vân • Trần Đình Thọ • Trần Văn Cẩn • Vũ Cao Đàm
Chuyện chưa biết về "Hào" - tác phẩm có số phận ly kỳ
Tranh cũng như người, như người vẽ ra nó. Dương Bích Liên và Hào đều chìm nổi, bổng trầm, âu cũng là cái số của người tài, người đẹp. Nghiệp của Dương Bích Liên là thế và Hào cũng có số phận của riêng mình.
Hào là tác phẩm duy nhất của cố họa sĩ Dương Bích Liên trong triển lãm này, Hào là tác phẩm lớn nhất cả về nghệ thuật và kích thước của ông (147 x 200cm), là tác phẩm tiêu biểu gắn với tên tuổi của ông. Nói đến Dương Bích Liên là phải nói đến Hào và ngược lại. Có một số ý kiến trái chiều về Dương Bích Liên trong bộ tứ nghiêm – liên – sáng – phái nhưng chỉ cần một bức duy nhất, Hào cũng đủ để những lời qua tiếng lại về Dương Bích Liên phải im bặt.
Có nhiều chuyện quanh cuộc đời của Dương Bích Liên, ông sống một mình và tránh xa vòng danh lợi. “Cuộc đời” của Hào cũng nhiều chuyện ly kỳ. Hào trải qua một cuộc bể dâu gần nửa thế kỷ từ lúc sinh ra (1972) và mãi gần đây mới dừng bước. Có lúc người yêu tranh của ông đã tưởng hết có cơ hội ngắm nhìn Hào khi nó “vượt biên” sang Singapore. Cuộc hành trình của Hào, theo lời kể của nhà nghiên cứu triết học Nguyễn Hào Hải, bạn vong niên của họa sĩ Dương Bích Liên và một số người khác, như sau.
Chặng 1, Hào đi bằng xe commăngca của hội Mỹ thuật từ nhà của Dương Bích Liên, 55 Bà Triệu đến đại học Mỹ thuật, 42 Yết Kiêu. Vì Hào bị hội đồng duyệt nhận định là ủy mị, thiếu tính chiến đấu nên Hào đã không được treo trong triển lãm thường niên của hội Mỹ thuật tổ chức năm 1973.
Hào là tác phẩm duy nhất của cố họa sĩ Dương Bích Liên trong triển lãm này, Hào là tác phẩm lớn nhất cả về nghệ thuật và kích thước của ông (147 x 200cm), là tác phẩm tiêu biểu gắn với tên tuổi của ông.
Chặng 2: nhà sưu tập Phạm Văn Bổng cảm tâm trạng chán nản của Dương Bích Liên đã ngỏ ý mượn tạm Hào. Chắc là bần cùng bất đắc dĩ, ông gật đầu đồng ý vụ “mượn tranh” này. Hình ảnh chặng 2 của Hào khá thú vị, ông Bổng cầm càng, vợ con ông đẩy, Hào nằm ngửa trên xe ba gác (một loại xe bò nhưng nhỏ do người kéo), từ Yết Kiêu về phố Hàng Buồm. Ông Bổng là một người sưu tầm tranh và bản thảo viết tay của các nhà văn có tiếng của Hà Nội. Nhà ông ở gác 2, chật chội, cầu thang gỗ ọp ẹp, tối và rất hẹp nên Hào phải vào nhà bằng đường bancông. Ông Bổng nhoài người ra lan can kéo Hào, vợ con ông đứng dưới đẩy, Hào bị buộc bằng dây thừng, lơ lửng mãi mới lọt được vào phòng khách.
Sau vài tháng, vì nhiều lý do tế nhị, Hào từ nhà ông Bổng đến nhà của Tô Hoài nhưng số kiếp lênh đênh làm cho nó không ở đó được lâu mà đi tiếp lên Nhã Nam, nhà của nhà văn Nguyên Hồng. Chặng này Hào khá oai vì được đi nhờ bằng xe quân sự của một đơn vị bộ đội hàng xóm của Nguyên Hồng. Nhà của Tô Hoài ở cuối ngõ Đoàn Nhữ Hài, các chú bộ đội phải dừng xe ở đầu Trần Quốc Toản và “bế” Hào ra, tác giả của Dế mèn phiêu lưu ký đi bộ theo tiễn, vẫy tay, bịn rịn, chờ xe đi khuất mới quay về, chẳng biết lúc đó ông có nghĩ về câu chuyện Hào phiêu lưu ký không? Từ Hà Nội đi Bắc Giang xe nghỉ mấy bận, các anh bộ đội đùa nhau “xe mình chở súng đạn lại chở thêm cả tên lửa nữa”, ý nói hai quả tên lửa trong góc trên của bức tranh.
Ông Hào Hải kể lại, hai tên lửa này vẽ thêm theo gợi ý của Nguyễn Tuân “cho thêm phần khí thế cách mạng” chứ không có trong phác thảo ban đầu. Ấy thế mà Hào vẫn bị loại…
Ở Nhã Nam được một thời gian Hào bắt đầu mốc và nứt mặt sơn do nhà Nguyên Hồng lợp tranh và tường chình đất ẩm thấp. Chính vì yêu Hào nên Nguyên Hồng đành chia tay Hào. Nó về lại 55 Bà Triệu để Dương Bích Liên “chăm sóc, điều trị”.
Khi hay tin Hào đã khỏi bệnh, đã khỏe mạnh, ông Ngô Luân, giám đốc công ty xuất nhập khẩu sách báo (Xunhasaba) đến hỏi mua. Ngã giá xong, Hào lại từ biệt Dương Bích Liên lần 2 lên đường làm một cuộc viễn du mới. Số Hào lận đận, một phần vì kích thước ngoại cỡ của mình. Thoạt đầu khi về nhà ông Ngô Luân, Hào phải đóng hai vai, vừa là tranh vừa là bức vách tạm để ngăn phòng.
Ông Ngô Luân không phải là nhà sưu tầm nghệ thuật, trong thời gian ở nhà ông, Hào “chứng kiến” nhiều cuộc trao đổi, dạm hỏi, gạ gẫm. Nghe nói võ sư T nổi tiếng ở Sài Gòn cũng bay ra vài bận mặc cả nhưng không thành. Suýt nữa thì Hào đã phiêu du sang tận đất nước của Fidel Castro. Chuyện kể rằng ngài tùy viên văn hóa sứ quán Cuba ở Hà Nội lúc ấy, nhân một lần được chiêm ngưỡng Hào đã có ý định mua Hào cho bảo tàng Mỹ thuật La Habana nhưng vì không có đủ tiền. Cuối cùng thì Hào về tay nhà sưu tầm nghệ thuật Hà Thúc Cần, một Việt kiều ở Singapore. Ông Cần yêu quý Hào, ông bày Hào trang trọng trong phòng khách nhiều năm nhưng thật không may, cuối đời ông mắc trọng bệnh và buộc phải chia tay Hào.
Cuộc phiêu lưu cuối cùng của Hào, hy vọng vậy, tạm dừng khi ông Cần để lại Hào cho một người chơi tranh ở Hà Nội. Thời gian thấm thoắt thoi đưa, thế là Hào đã xa Hà Nội mười mấy năm trời.
Lúc thì Hào đi ba gác, lúc thì quá giang bằng xe tải quân sự, lúc thì tàu biển (chuyến đi từ Hà Nội đến Singapore) và chuyến hồi hương thì bằng máy bay (Singapore – Hà Nội).
Hào chìm nổi lênh đênh nhưng bù lại đó là một số phận huy hoàng, ngay khi vừa ra đời Hào đã được các nghệ sĩ tên tuổi của Hà thành lúc đó là đạo diễn điện ảnh Phạm Văn Khoa, nhà văn Nguyễn Tuân, nhà thơ Hoàng Trung Thông, nhạc sĩ Văn Cao… đến xem. Hào đã từng được “ở cùng” những bậc thầy văn chương như Tô Hoài, Nguyên Hồng.
Tranh cũng như người, như người vẽ ra nó. Dương Bích Liên và Hào đều chìm nổi, bổng trầm, âu cũng là cái số của người tài, người đẹp. Nghiệp của Dương Bích Liên là thế và Hào cũng có số phận của riêng mình.
Thêm một tin vui nữa, một cái kết có hậu cho Hào và cho những người yêu hội họa Hà Nội, đó là giờ đây Hào đã được ở cùng nhà với một tác phẩm thuộc dạng hoa hậu của Mỹ thuật Việt Nam, bức Thiếu nữ bên hoa huệ của danh họa Tô Ngọc Vân.
(Theo Baomoi.com)
Trở về
.jpg)
MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.