Nguyễn Đức Tùng

https://phannguyenartist.blogspot.com/

Nguyễn Đức Tùng

(1956 - ......) Quảng Trị

Nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình văn học, Bác sĩ y khoa

Thơ đến từ đâu

đến từ buổi sáng

8/3/2023

Sinh tại Quảng trị, lớn lên đi học tại Quảng trị và Huế. Thuyền nhân, định cư tại Canada. Tốt nghiệp y khoa tại đại học McMaster, nội trú đại học Toronto, thường trú đại học UBC, làm việc tại một bệnh viện ở BC, Canada.

Làm thơ, dịch thuật, viết truyện, viết phê bình.

Có bài đăng trên các báo Chủ đề, Làng văn, Sông Hương, Talawas, Da màu, Diễn đàn thế kỷ, Văn Việt, Văn chương Việt, Viết và Đọc và nhiều báo khác.

Tác phẩm đã in:

26 nhà thơ đương đại (in chung)

(In chung) 2002

Với Du Tử Lê

Thơ đến từ đâu

Thơ cần thiết cho ai

Đối thoại văn chương

Cuộc đời yêu dấu (Alice Munro, dịch)

Bốn mươi năm thơ Việt hải ngoại

Thư gởi con trai

Thơ buổi sáng

Bầy Chim Di Trú

Thật vui mừng

Thật vui mừng
Khi anh ngồi xuống bên em
Sương bay mờ hồ Gươm
Anh cứ tưởng Hà nội không còn hồ Gươm

Thật ấm lòng
Đi qua Đại nội
Đâu còn thấy ngọn cờ nào bay phấp phới
Chỉ có sen hồng sen hồng
Thật vui mừng
Ngồi quán bên đường
Trước tô bún bò bốc khói
Đặt ba lô lên bàn
Trước khi ăn cúi lạy một lạy
Trong ba lô là nắm đất nhỏ
Trong nắm đất một người về quê cũ.

Nguyễn Đức Tùng

Nguyễn Đức Tùng với 'Thơ đến từ đâu'

07/01/2010

Đặng Thân

Chiều 06/1, Trung tâm Văn hoá Pháp ngữ- Đại sứ quán Pháp tại VN đã mở màn cho các hoạt động văn hoá 2010 bằng buổi hội thảo bàn tròn giới thiệu cuốn sách của tác giả Nguyễn Đức Tùng: “Thơ đến từ đâu”. Đây là cuốn sách hiện đang thu hút sự quan tâm của giới độc giả Việt Nam. Xin giới thiệu cảm nhận về cuốn sách qua bài viết của nhà văn Đặng Thân.

“QUITE CONNECTS”

1.

“He quite connects.” là lời khen tuyệt vời nhất mà Bill Clinton đã giành cho George Bush khi ông trả lời các nhà báo, sau chuyến viếng thăm Nhà Trắng lúc vừa mới đắc cử tổng thống của Bush vào cuối năm 2000. Tôi muốn dùng câu này để nói về thành công của Nguyễn Đức Tùng với Thơ đến từ đâu, một hình thức phỏng vấn đặc biệt, đã không những tạo dựng nên chân dung của 24 (cùng với tác giả - nhà thơ/nhà phê bình/bác sỹ Nguyễn Đức Tùng - một cách gián tiếp, nữa là 25) nhà thơ Việt Nam khắp trong và ngoài nước từ những “miền” thơ khác nhau mà còn là khả năng khái quát cao đối với nền thơ Việt Nam hiện đại. “Connect” - có thể nói đây là một từ chính xác nhất để nói về tác giả với ấn phẩm đầy tính liên kết, liên đới, liên chi hồ điệp, liên danh, liên hiệp, liên hoàn, liên lụy, liên minh, liên ngành, liên tưởng, và đặc biệt là LIÊN TÀI này.

Đầu năm 2009 cũng có sự xuất hiện một ấn phẩm tương tự về mặt hình thức của tác giả Cát Khuê, cuốn Café với người nổi tiếng. Có điều phải chăng vì Cát Khuê là nhà báo nên cuốn sách đó mang nặng tính báo chí, còn Nguyễn Đức Tùng là nhà thơ, nên Thơ đến từ đâu rất “nên thơ”, rất có tính thơ, rất văn chương.

Có thể thấy nhiều chiều kích văn học trong Thơ đến từ đâu: tính báo chí, tính thơ, tính lý luận, tính phê bình, tính sáng tạo, tính kịch, tính phi hư cấu, tính chính trị, tính văn hóa, tính truyền thống, tính đương đại…

2.

Trong các nhân vật được phỏng vấn tất nhiên không có tên Nguyễn Đức Tùng. Thế nhưng chỉ với vai trò người phỏng vấn mà trong mắt các thi sỹ, văn nhân và người đọc đã hiển hiện lên chân dung:

- một Nguyễn Đức Tùng “có một ‘phông’ văn hóa thâm hậu, đặc biệt là văn hóa thơ, lại càng phải thâm hậu hơn nhiều lần” (Nguyễn Thụy Kha)

- một Nguyễn Đức Tùng “là cây bút hiếm hoi rất chuyên nghiệp bởi kiến văn của [mình] và bởi khả năng nhận định, phân tích, diễn giải”, “có giọng điệu phê bình hiện đại, vừa thẳng thắn khách quan vừa nghiêm cẩn sâu sắc, […] dày công tìm đọc và tìm hiểu” (Trung Trung Đỉnh)

- một Nguyễn Đức Tùng “khổ luyện” với “tình yêu thiết tha riết róng với thơ” để “đi qua những sắc nhọn, để nâng những phỏng vấn cụ thể thành cuộc đàm đạo về thơ nói riêng, rộng hơn là ăn hóa trên tầm vóc mới” (Đà Linh)

- một Nguyễn Đức Tùng với cuốn sách của “vẻ đẹp sắc bén và say mê […] khiến cho người đọc có thể quên hết nỗi buồn lo riêng hay dồn ép của đời sống bên ngoài”, “người đã biến thể loại báo chí trở thành phương thức văn chương đặc sắc, cho thấy người ta có thể đi xa đến đâu trong việc kiếm tìm những vi mạch của sáng tạo” (Khánh Phương)

- một Nguyễn Đức Tùng với cuốn sách “có khả năng mang con người lại với nhau, làm cho khoảng cách giữa nhà thơ và người đọc gần lại, […] có khả năng nâng đám đông lên cao hơn cái tầm vốn có của họ, về mặt tâm hồn” (Trần Thị Trường)

- một Nguyễn Đức Tùng “đang đặt ra cho thơ Việt những câu hỏi vừa hấp dẫn vừa khó khăn”, là “một người phỏng vấn văn chương độc đáo đương thời” với “vẻ thanh cao”, với “những bày tỏ nhã nhặn” để làm ra cuốn sách “chứa đựng tinh thần ‘hóa giải’ này” qua “những phỏng vấn vừa nặng tính chất học thuật vừa đầy cảm xúc cá nhân, các nhà thơ trong nước có dịp hiểu kỹ hơn các nhà thơ hải ngoại và ngược lại” giúp cho “dân tộc chúng ta sẽ có một ngày, một cơ hội ‘hóa giải’ cho chính mình” (Nguyễn Thụy Kha)

- một Nguyễn Đức Tùng đã tạo ra “cả một sự thách thức về trí tuệ và sự khác biệt cần phải vượt qua” đã làm nên “một cuốn sách chứa trong nó nhiều cuốn sách: một cuốn sách về thơ, một cuốn sách về nhân cách của nhà thơ, một cuốn sách về văn hoá, một cuốn sách về sự hoà giải và tha thứ, một cuốn sách về Tình yêu nước Việt” (Tạ Duy Anh)

- một Nguyễn Đức Tùng “là một tài thơ”, “đã dùng thủ pháp gieo hạt cho một mùa gặt lớn” để “đem đến cho đời sống văn học chúng ta một giá trị, vượt ra ngoài những câu hỏi… […] làm cho chúng ta thấy rằng thơ quan trọng trong đời sống. Không có thơ, không biết đến thơ, con người chỉ sống có nửa… đời”, để người đọc thấy “rõ hơn chiều kích của một nhà thơ cụ thể…, thấy được bức tranh toàn cảnh của các nền thẩm mỹ, của xã hội và lịch sử làm nên cái chiều kích ấy… [và] sẽ còn đọc đi đọc lại các bài phỏng vấn có giá trị văn học này nhiều lần… [mà] cái mạch chuyện trong mỗi cuộc phỏng vấn cho thấy người đặt câu hỏi đã khích lệ được cái vốn đã có, nằm sâu trong tâm thức người trả lời… […] làm nên những câu chuyện vô cùng sinh động, đầy tính chân thực, khiến cho người đọc như sờ thấy cuộc sống”, làm nên một cuốn “biên niên sử một thời kỳ, thời chúng ta đang sống”, đem đến cho chúng ta “một cuốn sách hết sức hấp dẫn”, “có có khả năng đưa chúng ta, những người Việt yêu thơ và yêu quê hương từ khắp năm châu bốn biển, bất chấp những khác biệt do lịch sử và hoàn cảnh, đến gần với nhau hơn” (Trần Thị Trường)

- một Nguyễn Đức Tùng “khi thì mềm mỏng tử tế, khi thì […] rất ác liệt”, “khá khoan dung và rộng rãi” (Nguyễn Thị Hoàng Bắc)

- một Nguyễn Đức Tùng biết cách kể chuyện “thật cảm động”, người con hiếu tha hương của đất Việt “vẫn cất công tìm về cội nguồn” bởi “một cái gì đó được ký gửi trong máu huyết…”, biết cách đưa ra những nhận xét “rất quan trọng”, “rất đúng và rất mới” khiến cho người đối thoại dù đang mệt mấy cũng “muốn nói chuyện lâu với anh…” (Hoàng Cầm)

- một Nguyễn Đức Tùng biết đúng lúc tung ra “[câu] hỏi ‘khó’”, “câu hỏi chẳng ‘vô tư’ tí nào” khiến người trả lời “khác nào… để một bàn chân bên bờ vực, chân kia thì đạp vào cái cõi chưa ai dám bàn với cái ảo tưởng nắm bắt được câu trả lời cho câu hỏi…” (Nam Dao)

(Tôi thích nhất câu hỏi mà Nguyễn Đức Tùng giành cho Dương Tường (tr. 478): “… một phong cách trí thức như thế làm lợi hay làm hại cho thơ?”)

- một Nguyễn Đức Tùng “phỏng vấn… rất tốt, rất có ích cho những người làm thơ và yêu thơ”, “giỏi lắm” (Lê Đạt)

- một Nguyễn Đức Tùng có “ý tưởng phỏng vấn và nhiều câu hỏi rất hay”, “tôn trọng các tác giả” (Nguyễn Thế Hoàng Linh)

- một Nguyễn Đức Tùng với bề dầy kiến thức đầy tham bác của mình có khả năng “đưa ra nhiều định nghĩa, khái niệm” (Lê Vĩnh Tài)…

Theo tôi, cuốn sách của Nguyễn Đức Tùng này là vô cùng giá trị đối với đại chúng, với số đông người đọc (như một bộ sách giáo khoa văn học phổ thông được soạn công phu chẳng hạn) và toàn bộ giới văn chương Việt. Và tôi thực sự hy vọng anh sẽ tiếp tục được công việc phỏng vấn này như ước nguyện; các tập 2 tập 3 sẽ tiếp tục ra đời và “giữ được phong độ như hiện nay” [1].

3.

Thơ đến từ đâu đem đến một số chân dung thơ chưa từng có đối với văn học “chính thống”. Đó là Nguyễn Thị Hoàng Bắc, Đỗ Kh., Dương Tường, Khải Minh, Nguyễn Viện, Nguyễn Đăng Thường.

Thực sự:

Làm thơ như kiểu Đỗ Kh. làm “Thánh nữ trong phòng vệ sinh công cộng” thì quả là có một không hai.

Dương Tường viết Đàn thì quả kỳ lạ. Dẫu vẫn nghe “thi trung hữu họa” nhưng mà “họa” đến thế thì cũng gần “tai”. Tôi cũng thích cái thuật ngữ “thư đồ thi” mà Châu Diên giành cho Đàn, chỉ mong đừng ai hiểu nhầm là “chữ chở xác chết”, để biết tới cách “biểu đạt siêu ngôn ngữ (meta-language)” [2] của ngôn ngữ thơ.

Còn là một Khải Minh với lối thơ đầy ký tự, ký hiệu và những lý thuyết thơ dị thường.
…

Cùng với những “chưa từng có” còn là những chân dung vạm vỡ của Đỗ Quyên, Hoàng Cầm, Trần Nghi Hoàng, Inrasara, Luân Hoán, Lê Đạt…

Ấn tượng lắm với Đỗ Quyên của 16 cái trường ca mà cái nào cũng có thể là một kỷ lục.

Còn là một Luân Hoán “xuất khẩu thành chương” trong phỏng vấn.

…

25 chân dung ấy cũng thực sự muôn mầu muôn vẻ lắm.

Nhưng, chỉ cần nghe thoáng qua các cuộc phỏng vấn thì cái kiếp nạn như thể phổ quát phủ lên số phận các nhà thơ của chúng ta là nỗi cơ đơn và cô độc. Than ôi… lại nhưng:

… Em ơi em có biết "cô đơn" là tật ách của thiên tài… Với anh cô đơn là fải đến tận cùng triệt để toàn fần mới thống khoái, mới sinh năng lượng [3]. Thế rồi thời thế ẩm ương cánh chim thiên tài fải gặp cảnh thiên tai. Em chan nước mắt nhìn anh ái ngại. Em ơi hãy đi đi cho khuất, cho khuất những nợ đời. Ai cũng nói Thơ là Ngôi Lời, nhưng ôm nàng chỉ thấy đời toàn lỗ. Vì Thơ ơi người thơ toàn một lũ jở hơi không biết bơi, jữa bể khổ anh chỉ còn mình em làm fao cứu hộ. Chính nghịch cảnh đã làm anh đốn ngộ, rằng cuộc đời rặt một lũ bất nhân, kể cả những người thân. Yêu "cái đẹp" nên fải đi cải tạo, thích "nhân văn" mà gặp đời tàn bạo, nên em ơi muốn làm người thì hãy yêu cái xấu. Thậm chí em còn fải jao cấu với bọn xấu nếu em muốn ngày mai em vẫn có khẩu fần… Thương lắm áo jài ơi. Anh biết em thích mặc áo jài, bởi vì em là hoa thài lài... [4]

4.

Cái đọng lại lớn nhất trong tâm trí tôi sau khi đọc Thơ đến từ đâu chính là tính giai thoại.

Từ thuở niên thiếu cho đến suốt mấy chục năm lịch sử đáng kinh ngạc đến nay thế hệ chúng tôi cũng thường quan tâm đến văn chương và các tác giả tên tuổi của dân tộc, vì quả thật nước ta là một “nước thơ” như mọi người thường nói (tất nhiên, khi nói “nước ta là nước thơ” tôi không hề có ý định ám chỉ lịch sử nước ta thuộc loại thể sử “fiction” [hư cấu]).

Chúng tôi đã đọc và được học về những Anh Thơ, Bà Huyện Thanh Quan, Bùi Giáng, Bùi Huy Phồn, Bút Tre, Bằng Việt, Cao Bá Nhạ, Cao Bá Quát, Chu Mạnh Trinh, Chính Hữu, Chế Lan Viên, Diệp Minh Tuyền, Du Tử Lê, Dương Khuê, Đặng Đình Hưng, Đinh Hùng, Đỗ Minh Tuấn, Giang Nam, Giản Chi, Hoàng Cầm, Hoàng Nhuận Cầm, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoàng Trung Thông, Huy Cận, Huỳnh Văn Nghệ, Hàn Mặc Tử, Hằng Phương, Hồ Chí Minh, Hồ Dzếnh, Hồ Xuân Hương, Hữu Loan, Inrasara, Kiên Giang, Lâm Thị Mỹ Dạ, Lê Anh Xuân, Lê Quý Đôn, Lê Thánh Tông, Lê Đạt, Lưu Quang Vũ, Lưu Trọng Lư, Mãn Giác, Mường Mán, Mộng Tuyết, Nam Trân, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Duy, Nguyễn Bính, Nguyễn Khoa Điềm, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Nhược Pháp, Nguyễn Mỹ, Nguyễn Ngu Í, Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Siêu, Nguyễn Tất Nhiên, Ngân Giang, Ngô Thì Nhậm, Nhã Ca, Phan Huy Vịnh, Phan Khôi, Phan Văn Trị, Phan Đình Phùng, Phùng Cung, Phùng Quán, Phùng Ngọc Hùng, Phạm Công Thiện, Phạm Huy Thông, Phạm Hổ, Phạm Thiên Thư, Phạm Tiến Duật, Phạm Đình Hổ, Quang Dũng, Quách Đình Bảo, Sương Nguyệt Anh, T.T.Kh, Tchya, Thanh Tâm Tuyền, Thu Bồn, Thâm Tâm, Thích Tuệ Sỹ, Thế Lữ, Trương Hán Siêu, Trần Dần, Trần Nhân Tông, Trần Tuấn Khải, Trần Tế Xương, Trần Đăng Khoa, Trần Mạnh Hảo, Tuy Lý Vương, Tùng Thiện Vương, Tú Mỡ, Tản Đà, Tế Hanh, Tố Hữu, Tử Phác, Văn Cao, Vũ Cao, Vũ Hoàng Chương, Vũ Đình Liên, Xuân Diệu, Xuân Quỳnh, Yến Lan… Nhưng mà, thử tự hỏi mình có nhớ nổi bài thơ bất hủ nào của một đại tác gia nào không nhỉ.

Tôi thấy những tác gia được nhớ tới thường đi kèm với những giai thoại khó quên về cuộc đời của họ, chứ không phải chỉ vì thơ. Ấy mà rồi qua bao năm tháng hầu như nhiều người hiếm khi nhớ được bài thơ hay đoạn văn của tác gia nổi tiếng nào, cái ăn sâu mãi vào tâm trí có chăng chỉ còn là những GIAI THOẠI về họ.

Người ta đã định nghĩa giai thoại là “mẩu chuyện lý thú được lưu truyền rộng, có liên quan ít nhiều tới nhân vật có thật trong xã hội, trong lịch sử” [5]; và như vậy “mẩu chuyện lý thú” làm người ta nhớ ấy không nhất thiết chỉ là những “câu chuyện đẹp đẽ hay ho”, nhưng chắc chắn là thú vị. Chẳng hạn như:

Ngoài những câu/bài thơ hay và lạ thì tất nhiên Bùi Giáng được người ta cứ nhắc mãi vì bị coi là điên khùng và có đời sống/tình yêu kỳ dị lại được tôn là Bồ Tát;

Bút Tre đã thường bị đồn thổi là điên, hâm;

Bằng Việt được nhắc đến vì cuộc đời ông luôn có nhiều may mắn đến kỳ lạ cùng quá nhiều giải thưởng;

Bùi Huy Phồn được nhớ nhiều nhờ cái bút danh “Đồ Phồn” nghe rất là “ồn”;

Cao Bá Quát luôn được nhớ tới vì “cái mũi vô duyên”, cái vụ bỡn cả thơ của vua (Tự Đức) và bị triều đình chém ngang lưng;

Chế Lan Viên ngoài thơ thì còn được nhớ tới nhờ sự quá sắc sảo và tính “biển lận”;

Dương Khuê được nhớ tới nhờ ca trù;

Đặng Đình Hưng còn nhờ đã sinh ra Đặng Thái Sơn “như sao Bắc Đẩu cõi này” [6];

Đinh Hùng được nhớ nhiều về cái khoản ăn chơi và hút thuốc phiện;

Đỗ Minh Tuấn nhờ đoạt các giải thưởng về thơ quá dễ dàng và công khai tham vọng đoạt Nobel trước bàn dân thiên hạ, với lại anh còn nhiều chuyện với điện ảnh và phê bình nữa;

Giang Nam được nhớ mãi nhờ “Xưa yêu quê hương vì có chim, có bướm”;

Hoàng Cầm nhờ “dính” Văn nhân-Giai phẩm và cái “lá diêu bông”;

Hoàng Nhuận Cầm được nhớ nhờ là con của Hoàng Giác và vai diễn hài Bác sỹ Hoa Súng trên truyền hình;

Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn được nhắc đến vì những chuyện xưa thời Mậu Thân;

Huy Cận nhờ đã nhiều năm làm bộ trưởng, thứ trưởng và mối quan hệ đặc biệt với Xuân Diệu;

Hàn Mặc Tử còn là vì nhờ bị hủi và ra đi trong độ xuân xanh;

Hồ Dzếnh còn nhờ cái mẫu tự “z” trong tên mình, cái từng làm cho các nhân viên sắp chữ ở các tòa báo trước đây rất khổ sở;

Hồ Xuân Hương thì nhờ cái mà ai cũng biết;

Hữu Loan nhờ cái khí khái bỏ đời (công danh) đi đập đá;

Lâm Thị Mỹ Dạ nhờ được Trần Quang Đạo vinh danh, coi bằng “nửa tỉnh Quảng Bình”;

Lê Quý Đôn còn nhờ những chuyện “cởi truồng đố chữ”, bài thơ “Rắn” và vụ “chạy điểm cho con vào đại học”;

Lưu Quang Vũ & Xuân Quỳnh được nhắc đến mãi còn là nhờ cái chết bất thường của họ;

Nguyễn Trãi ngoài “Bình Ngô đại cáo” còn là vì bị tru di tam tộc;

Nguyễn Công Trứ còn nhờ cái tính ngông, hay đi “karaoke” và em út;

Nguyễn Duy còn nhờ cái tài biết “phơi thơ lên mẹt” và làm “thơ lịch”;

Nguyễn Khoa Điềm còn nhờ làm tới UVBCT và Trưởng ban Tư tưởng-Văn hóa;

Nguyễn Đình Chiểu còn nhờ bị mù;

Nguyễn Đình Thi còn nhờ chuyện “tay lào mà lịnh thế” (vụ “dù chỉ là những hạt bụi”);

Nguyễn Trọng Tạo thêm khét tiếng với vụ tự tử và vụ “cá mương”;

Nguyễn Siêu nhờ xây Tháp Bút;

Nguyễn Tất Nhiên còn là vì cái khắt khe khó khăn trong nết ăn nết ở;

Ngân Giang nhờ được Hồ Chủ tịch khen “lời lời châu ngọc hàng hàng gấm thêu”;

Ngô Thì Nhậm còn do những lời đối đáp và bị Đặng Trần Thường đánh chết;

Phan Khôi là cháu của Tổng đốc Hoàng Diệu, và (cũng như Trần Dần, Lê Đạt, Đặng Đình Hưng) nhờ vụ Nhân văn-Giai phẩm;

Phạm Công Thiện nhờ được coi như một thiền sư, và cũng như Bùi Giáng ông được tôn là Bồ Tát;

Phạm Huy Thông ngoài “Tiếng địch sông Ô” thì là khả năng “sát thủ tình trường” cùng cái chết đầy oan nghiệt;

Trần Đăng Khoa còn nhờ nhận xét bất hủ “Ngu xuẩn nhất nhì / là tổng thống Mỹ” và về “phim nước mình”;

Trần Mạnh Hảo nhờ có “vợ của chúng tôi là Tôn Nữ Giáng Tiên” và các trận “đấu súng” với Đỗ Minh Tuấn hay Trần Nghi Hoàng;

Thanh Tâm Tuyền còn nhờ vụ lình xình với cái poster trên sân Văn Miếu;

Tố Hữu thì có quá nhiều chuyện ngoài văn chương;

Xuân Diệu thì là tác gia quá hiếm hoi ở Việt Nam là “bóng lộ”;

vân vân.

Với các giai thoại, các nhà thơ nhà văn đã trở nên “đáng yêu” và “dễ thương” hơn rất nhiều và càng làm cho họ được nhớ mãi.

Xét trên cái ý nghĩa ấy tôi cũng tìm thấy ngoài câu chuyện khá hấp dẫn về thơ khá nhiều những giai thoại trong Thơ đến từ đâu. Phải chăng những giai thoại này rồi cũng sẽ đi vào văn học sử nước nhà. Tôi không muốn thống kê các giai thoại mới ấy ra đây vì cầu xin quý vị hãy đọc cuốn sách này đi, tôi đảm bảo rằng từ cuốn sách này sẽ có nhiều giai thoại về các nhà thơ Việt đi ra đời sống. Tôi nhận thấy nhà thơ nào trong tập sách này của Nguyễn Đức Tùng đều mang đến giai thoại, có những chân dung hiện lên 5-6 giai thoại chứ đừng nói là hiếm.

5.

Một chút short-coming:

Trong khi được/bị phỏng vấn, Đỗ Quyên ít nhất là ba lần muốn “chửi thề”, chứng tỏ Nguyễn Đức Tùng còn có những câu hỏi khá máy móc, gây “ức chế” đối với người nghe linh mẫn (tất nhiên, tôi không loại trừ rằng đó cũng là một thủ pháp của người phỏng vấn).

Sau một số câu hỏi Nguyễn Đức Tùng cũng gặp ngay phải những lời đáp bốp chát như của Ngô Tự Lập (“Đây cũng lại là một quan niệm kỳ quặc khác”, “Chúng ta không nên cường điệu vai trò của thơ”, “Dùng từ ‘degrading’ liệu có đúng với ngôn ngữ không”), Nguyễn Thế Hoàng Linh (“Phải dè chừng với khái niệm ‘thơ mộng’”), Khải Minh (“Tìm thơ thôi, nếu tìm thêm các thứ khác như thân thể nhà thơ nữa thì e không được hào hoa [như anh chẳng hạn!]”, “Xin anh dễ tính thêm một lần nữa với vấn đề người sáng tác và người đọc”), Lê Vĩnh Tài (“Có vần quan trọng lắm không, anh?”)… Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy sự tự phơi trần của tác giả với mọi người về bản thân mình, ẩn cùng với thông điệp: cái gì hay thì anh cứ học, cái gì dở thì anh cũng nên lấy tôi làm bài học mà tránh. Đây lại là ý nghĩa positive phái sinh ra từ những gì negative.

Cách đặt nhan đề, tiêu đề còn có những vết gợn rất “phản thơ”. Có lẽ tác giả không giống tôi, một người miền Bắc đã trải qua một thời gian dài của cái “văn hóa hợp tác xã”, nên không cảm nhận thấy cái giọng giống như tên của một vở dân ca, chèo hay tuồng “cải biên” theo tinh thần công-nông-binh trong những năm 1960-70-80 của cái tiêu đề “Mừng vui còn có hôm nay” [7]. Tôi thấy nếu bỏ đi hai chữ “mừng vui” thì sẽ có một cái title đầy biểu cảm!

Lối khen tặng nhau trong các cuộc đối thoại còn làm người Bắc Hà nghe thấy hơi bị thô (hay “phô”). Kiểu như “anh dịu dàng, ấm áp”, “ung dung, thanh thoát”, “đậm đà, say mê”… Trong bối cảnh sử dụng ngôn ngữ giao tiếp hiện nay của người Việt, những cách khen như thế thường làm cho người nghe hiểu đó là câu mỉa mai hay xỏ xiên gì đó đối với người khác.

Một điều khá là cốt yếu khác là ý kiến của dịch giả Cao Việt Dũng: “Điều tôi phê phán Thơ đến từ đâu là nó không có một bài viết nêu lên chủ đích và cách thức làm việc của tác giả, có được như vậy thì ý nghĩa nghiên cứu sẽ lớn hơn rất nhiều.” [8] Tuy nhiên, về vấn đề này nhà thơ/nhà văn Đỗ Quyên cho rằng Thơ đến từ đâu không phải là một cuốn luận văn, vả lại Nguyễn Đức Tùng cũng đã có cách thức riêng trong việc thể hiện với cuốn sách này nên một bài viết như vậy là không cần thiết.

Và, để tránh cái tiếng mà Nguyễn Huy Thiệp từng nói về một “đám giặc già lăng nhăng thơ phú” thiết nghĩ tập (hay “bộ” trong tương lai) sách này cần có tiếng nói của thêm nhiều các nhà thơ trẻ thuộc các dòng thơ khác nhau hơn nữa, cho thêm sắc mầu của “bức tranh [sô?] vân cẩu”, hầu chiều lòng được hơn nữa những hiệp khách khó tính của thi ca.

6.

Trong bài “Tú Xương & những con giòi [bò trong… tủy]” tôi có viết:

Trong sáng tác văn chương Tú Xương từng mắng bọn lang băm:

Văn chương nào phải là đơn thuốc

Chớ có khuyên xằng, chết bỏ bu!

Tôi nhắc đến chuyện Tú Xương vì Nguyễn Đức Tùng cũng là một bác sỹ. Thế nhưng, vị bác sỹ này cũng đã thực sự làm cho người đọc:

- “bốc lửa” với tình yêu nước Việt, hòa giải và khoan dung, mong muốn có đổi mới thực sự trong văn học…

- “chẩy nước” với tình thơ, tình người và sự hy sinh…

tập hợp thành cái mà nhà văn Đà Linh gọi là “hòa điệu mới” [9]!

Đến đây, Thơ đến từ đâu lại làm tôi nhớ tới bài thơ mình viết nhân kỷ niệm 30 năm hậu chiến, xin được chép ra đây một đoạn để chia sẻ với tấm lòng ưu thời mẫn thế của nhà thơ/nhà phê bình/bác sỹ Nguyễn Đức Tùng và các bạn thơ: vết thương dài
nửa vòng trái đất một phần ba thế kỉ
…..

khói da cam quyện khói lam chiều

những dáng giao chỉ vẹo xiêu dở cộng dở kiều

uống thuốc liều đi tiếp nhịp cầu tiêu lịch sử

những cây mạ mọc lên trên xác rạ

những hồn ma vẫn ăn uống hát ca

những chúng ta phải chết đi từng ngày

để sống [10]

Hà Nội

26.12.09 - 04.01.10

(Phongdiep.net)

[1] Thơ đến từ đâu (tr. 565).
[2] Sđd (tr. 478).
[3] Quan điểm về “cô đơn” của nhà thơ Đặng Đình Hưng.
[4] Đặng Thân, Từ điển thi x/x loại [chúng sinh] - vần D.
[5] Viện ngôn ngữ học, Từ điển tiếng Việt (tr. 387).
[6] Thơ đến từ đâu (tr. 80-81).
[7] Sđd (tr. 504).
[8] Nhị Linh, “Phát biểu và trao đổi”.
[9] Đà Linh, “Thơ đến từ… hòa điệu mới”.
[10] Đặng Thân, “Tam thập niên nghiệt ngã lắm oh time”.

------------------

(*) Tập sách Thơ đến từ đâu của Nguyễn Đức Tùng, Nxb Lao Động, Hà Nội - quý IV 2009

Vườn Chiều

Em đến thăm anh trong tổ chim

Chúng ta ngồi im lặng bên nhau

nghe gió thổi ào ào qua khóm lá

chúng ta ngồi hết cả buổi chiều

nếu chúng ta ngồi bên nhau đủ lâu

em sẽ nhìn thấy trăng lên

và nếu ngồi bên nhau đủ lâu

em sẽ nghe tiếng khóc

của một người đến dưới gốc cây

chúng ta cầm tay nhau hỏi thăm

chuyện ngày xưa cũ êm đềm

và em cười phá lên

chúng ta có bên nhau một ngày hạnh phúc

trong tổ chim, cho đến khi một đứa trẻ trèo lên

và chia đôi chúng ta thêm lần nữa.

NĐT

Mặt trời nguội đi

Mặt trời nguội đi
Trái đất giá lạnh
Loài người văn minh dời đến một nơi xa

Một hành tinh bên kia các thiên hà
Nơi ánh sáng mất hai triệu năm để tới
Các nhà khoa học thế giới
Tìm cách đi xuyên qua lỗ sâu
Như cách các con sâu xuyên qua một trái táo
Táo bạo vượt qua
Giới hạn của tốc độ ánh sáng
Đưa nhân loại đến vùng đất mới
Có không khí và nước

Họ mang đi trước các thiên tài
Các giống lúa
Và các nghệ sĩ ưu tú
Họ mang theo những đứa trẻ ngậm vú mẹ
Những đứa trẻ thông minh
Và cả những đứa chậm chạp
Họ mang đi hết những người già, những người tàn tật
Các nhà tu hành, và các nhà cách mạng
Nhưng họ đành bỏ lại
Các giấy tờ lộn xộn
Những diễn văn hỗn độn
Những hồi ký chiến tranh
Họ đành bỏ lại
Những bức thư tình
Chưa kịp dán tem
Họ đành bỏ lại các phiên tòa lem nhem
Giấy nợ nhà
Bill điện thoại

Họ đành bỏ lại
Bến đò chiều mưa
Nụ hôn bên bờ liễu
Họ đành bỏ lại
Chỗ ngồi của anh và em
Dưới cội cam vàng.

NĐT

Nguyễn Đức Tung trên trang Du Tử Lê

https://www.dutule.com/author/post/61/1/nguyen-duc-tung

Chùm thơ viết ở sài gòn (1)

Nguyễn Đức Tùng

THÔI MIÊN

tặng dân tộc tôi

Cô nhấc không nổi

Một vật nặng như non

Cô 50 cân

Khi cô choàng tỉnh giấc

Cuộc đọ sức đã qua rồi

Trong tay cô chỉ là chiếc muỗng mà thôi

TRÊN VỈA HÈ SÀI GÒN

tặng Nguyễn Văn Trị, Nguyễn Đặng Mừng

Ba lần ánh mắt gặp nhau

Từ bàn bên kia

Một lần ngẫu nhiên

Một lần dò hỏi

Một lần ngạc nhiên

Ba lần ánh mắt gặp nhau

Ba lần ngã đầu lên

Hòn đá trên đường.

TRONG BỆNH VIỆN

Nghe tin em sinh con đầu lòng

Anh mang đến tặng mười hai hoa hồng

Có lúc đang đùa ta bỗng lặng thinh

Lắng nghe đều đều nhịp thở sơ sinh

Khi anh đứng lên nói lời từ biệt

Một con kiến bò ra từ bó hoa mới cắt

Một con kiến vàng

Bò lang thang qua giường nệm trắng

Nguyễn Đức Tùng

Ngồi: Nguyễn Thuỵ Kha, Du Tử Lê

Đứng: Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Đức Tùng

Nguyễn Đức Tùng - văn học & nghệ thuật

Tổng số tác phẩm: 134

Hoàng Hưng, người về (phê bình)

Lưu Quang Vũ, càng thương yêu càng không vừa ý (phê bình)

Nhà xưa có hoa mimosa vàng (truyện ngắn)

Tôi Nhìn Thấy Các Bạn Đang Khóc (thơ)

Ý Nhi, trái tim tự do (phê bình)

"Bốn mươi năm thơ hải ngoại Chương 4" (tiểu luận)

"Bốn mươi năm thơ hải ngoại Chương 5" (tiểu luận)

"Bốn mươi năm thơ Hải Ngoại Chương 3" (văn hóa)

Đi dạo với một nhà văn dưới ánh trăng (thơ)

Alice Munro - thị trấn bên đường (truyện ngắn)

Bài 4 – Mary Oliver: Đường chúng ta đi (tiểu luận)

Bài giảng cuối cùng (tạp văn)

Bài thơ Afghanistan (thơ)

Bài thơ này của tôi (thơ)

Bài thơ Tháng Tư (thơ)

Bài thơ Đồng Tâm - PHẦN 1(chương 1 và 2) (thơ)

Bài thơ Đồng Tâm - phần 2 (chương 3 và 4) (thơ)

Bài thơ Đồng Tâm - Phần 3 (chương 5 và 6) (thơ)

Bài thơ Đồng Tâm - phần 4, kết thúc (chương 7 và 8) (thơ)

Bạn có thể nói gì khi một nhà thơ Mỹ xin lỗi (tạp văn)

Bầy Cáo Bạc (Alice Munro) (truyện ngắn)

Bốn bài thơ khóc Phùng Nguyễn (thơ)

Bốn mươi năm thơ hải ngoại (văn hóa)

Cái Hôn (thơ)

Câu thơ lục bát (tiểu luận)

Cây Sài Gòn (tạp văn)

Cây Sài Gòn, Cây Hà Nội (thơ)

Chiếc Radio cũ (truyện ngắn)

Chiến Tranh Việt Nam /Trong Một Quán Phở Đường Broadway /Khuôn Mặt (thơ)

Chiếc Nhẫn (thơ)

Chiều hôm, một người khách lạ (truyện ngắn)

Chùa Việt Nam (thơ)

Chùm thơ viết ở sài gòn (1) (thơ)

Chùm thơ viết ở Sài gòn (2) (thơ)

Chùm thơ viết ở Sài Gòn (3) (thơ)

Cô dâu (truyện ngắn)

Có một mùa tựu trường (truyện ngắn)

Cô Mùi còn không (tạp văn)

Con mèo của Takashi (truyện ngắn)

Cung Tiến, đời lập từ những đêm hoang sơ (phê bình)

Cung trầm tưởng, sự thăng hoa (phê bình)

Cuộc đời yêu dấu (nghệ thuật)

Cuốn sách đầu tiên (tạp văn)

Du Tử Lê, Mẹ về Biển Đông (phê bình)

Du Tử Lê, ngôn ngữ tình yêu (phê bình)

Ghé thăm bạn cũ nay làm xếp ga (thơ)

Giáng Vân, những đóa sen của nàng rừng rực đỏ (phê bình)

Hữu Loan: nếu chiều mưa một cây đàn ghi-ta (tiểu luận)

Hai bài thơ cho Paris (thơ)

Hai mươi bài Haiku (thơ)

Halloween (tạp văn)

Hoàng Trần Cương, ngôn ngữ quê hương (phê bình)

Huy Tưởng, lục bát (tiểu luận)

JE SUIS CHARLIE (thơ)

Khế Iêm và Tân hình thức (phê bình)

Khi Bạn Đến Thăm Đất Nước Tôi (thơ)

Lưu Quang Vũ, càng thương yêu càng không vừa ý (tiểu luận)

Ly Hương (cuộc đời yêu dấu 3) (truyện ngắn)

Một cuốn sách, nhiều suy nghĩ (văn hóa)

Mai Văn Phấn, cuộc đời quyến rũ (phê bình)

Mao ở Vũ Hán (truyện ngắn)

Năm bài thơ Nguyễn Đức Tùng (thơ)

Năm bài thơ tình (thơ)

Năm bài thơ tình Nguyễn Đức Tùng (thơ)

Ngày dài trên đại lộ kinh hoàng (truyện ngắn)

Ngày Lễ Cha: Hai Vì Sao (ký)

Người đàn bà sống trong chiếc giày (truyện ngắn)

Người đánh máy chữ (truyện ngắn)

Nguyễn Hưng Quốc, gây sự với hư không (phê bình)

Nguyễn Linh Khiếu, nếu ta có một nắm đất (phê bình)

Những kỷ niệm của tôi về văn học miền Nam (tiểu luận)

Những Ngôi Sao (thơ)

Nhã ca: truyện cho những tình nhân (nghệ thuật)

Những sai lầm (thơ)

Những truyện ngắn Nguyễn Đức Tùng (truyện ngắn)

Nồi Bánh Tét (truyện ngắn)

Patrick Lane: nếu tình cờ cái đẹp xuống trên tay (tuyển thơ)

Phạm Thiên Thư, có ngần ấy thôi (phê bình)

Phía Sau Một Ngày (thơ)

Quán hớt tóc (ký)

Quê hương như một ngôn ngữ “Bốn mươi năm thơ hải ngoại. Chương 2” (văn hóa)

ROBERT FROST: Dừng Chân Tuyết Xuống Rừng Chiều (tiểu luận)

Rồi mùa tóc rạ rơm khô (ký)

Sương khói bên hồ (tạp văn)

Sau Chuyến Nghỉ Hè (thơ)

tạp bút 2 (tạp văn)

Tại sao Tân Hình Thức? (tiểu luận)

Thơ cần thiết cho ai (tiểu luận)

Thơ cần thiết cho ai - Billy Collins: Một ngày nữa thôi (tiểu luận)

Thơ Nguyễn Đức Tùng (thơ)

Thư cám ơn và thư mời (văn hóa)

Thái Hạo, tiếng nói mới, vang rền (phê bình)

Tháng mười của Louise Glück (thơ)

Tháng Tư, Lê Đạt (ký)

Thanh Thảo, hát giữa gió mưa (phê bình)

Thanh Thảo, tôi chào đất nước tôi (phê bình)

Thi Hoàng, buổi trưa trong thơ (phê bình)

Thị trấn Bạch Dương (truyện ngắn)

Thơ ca Hoa Kỳ tưởng niệm 9.11 (thơ)

Thơ cần thiết cho ai: LEONARD COHEN: MANG ANH XUỐNG MỘT DÒNG SÔNG (tiểu luận)

Thơ Mới hiện nay cần những phẩm chất gì? (tiểu luận)

Thơ Nguyễn Đức Tùng, nơi câu chuyện bắt đầu bằng ngôn ngữ khác (tiểu luận)

Thơ tình Trần Hạ Vi (phê bình)

Thư gởi con trai nhân ngày tựu trường (tạp văn)

Thư gởi con trai nhân ngày tựu trường (I) (tạp văn)

Thư gởi con trai nhân ngày tựu trường (II) (tiếp theo) (ký)

Thường quán, tiếng nói từ bên trong (phê bình)

Tô Thùy Yên, chia xẻ chút tình cay mặn cũ (tiểu luận)

Tô Thùy Yên, ngọn gió lạ thường sẽ thổi tới (phê bình)

Trường ca Đỗ Quyên (phê bình)

Trái tim (truyện ngắn)

Trần Dạ Từ, thuở làm thơ yêu em (phê bình)

Trần Mạnh Hảo, mình anh trong một thế giới (phê bình)

Trần Mộng Tú, mình em một ngôn ngữ (phê bình)

Trần Nhuận Minh, lịch sử và số phận (phê bình)

Trần Quang Quý, ta lẻ loi đơn chiếc biết nhường nào (phê bình)

Trưa Hoàng lan (truyện ngắn)

Trung-Việt Việt-Trung, Kỳ vọng của tiểu thuyết (phê bình)

Truyện ngắn làm thế nào để đạt được tham vọng của mình? (tiểu luận)

Vàng xưa đầy dấu chân (tiểu luận)

Vô cùng dịu dàng hoàn toàn nguy hiểm (truyện ngắn)

Vũ Thành Sơn, Kẻ khác bên trong chúng ta (phê bình)

William Carlos Williams: Thơ cài trên tủ lạnh (phê bình)

Xập xòe én liệng (truyện ngắn)

Xuân Quỳnh, đã yên ngày thác lũ (tiểu luận)

Đà Linh, trên những ngả đường Phương Nam (tiểu luận)

Đêm Trên Nền Nhà Cũ (thơ)

Đêm Ukraine (điểm sách)

Đinh Thị Như Thúy, đã có sai lầm ở đâu đó (phê bình)

Đỗ Quyên, cho ta khóc một hệ người (phê bình)

Đọc lại Hoàng Cầm (tiểu luận)

Đọc một bài thơ như thế nào (tiểu luận)

“Thơ đến từ đâu”- Cuộc truy tìm bất thành đáng trọng (tiểu luận)

NHỮNG KẺ TRA TẤN

Những kẻ tra tấn cũng khóc

Khi bị bỏ rơi

Chúng cũng mỉm cười

Với người hầu bàn mang rượu tới

Nhưng chúng thích hơn

Ngồi trong bóng tối

Đạp vào ngực chúng ta

Bất ngờ từ xa

Dí dao điện vào chỗ kín

Của một người đàn bà

Khi ngủ, chúng thở dịu dàng

Bàn tay xòe ra như trẻ con

Bước vào giấc mơ của chúng ta

Không ai biết, ngồi xuống giữa chúng ta

Nằm lên giường

Giữa vợ và chồng

Chúng thì thầm kiên nhẫn mỗi ngày

Vào tai chúng ta:

Số phận đã gõ cửa

Hãy mở cửa ra

Hãy quì xuống đi nào

Và chúng ta quì xuống

Những kẻ tra tấn không cần ăn uống

Nhiều ngày, không ngủ

Nhiều đêm, đi nhón gót như mèo

Trên tường, rình rập nỗi sợ hãi

Gói chúng lại, như thịt mỡ, mang đến vợ con của bạn

Khả năng đi xuyên tường là vô tận

Những kẻ tra tấn cũng thích nước hoa

Nếu chúng là đàn bà.

NGÀY SẼ ĐẾN

Khi ngày ấy đến

Chớp lòa trong một phút

Thời gian đi qua đập cửa

Lịch sử ùa vào

Cuối cùng sau cơn mưa

Tầm tã, mặt trời

Sáng lóa chân mây

Chiếu khắp mặt đất này, khi bọn chúng bỏ chạy

Tán loạn, vứt hết ngọc ngà, vương miện

Thành tích, chiến công

Nhảy cửa sổ, trèo tường

Phá cổng mà đi, khi cuối cùng trẻ con reo hò

Người lạ ôm nhau trên đường, nước mắt

Nghẹn ngào nhỏ xuống từ trái tim, khi tình yêu

Thống trị ngày và đêm, chị sẽ đến, chậm rãi

Dịu dàng, nhưng sẽ đến

Thắp nhang trước mộ anh, đặt bức ảnh

Viền đen trong khung kính

Dưới mặt trời tháng giêng lấp lánh, thay mặt

Chúng ta. Người thanh niên

Bị bẻ ngoặt cổ tay, kéo ngược dây

Trần nhà, dập nát tinh hoàn, hai năm sau ngày cưới

Người đàn ông bị đạp xuống dòng nước tối

Bẻ răng, bịt miệng, chết tức tưởi

Chúng ta sẽ nhớ mãi, không phải bằng lòng hận thù

Và chia rẽ, mà bằng nỗi xấu hổ, và nguôi ngoai, và nguôi ngoai hơn nữa, về những

Người đàn bà đau khổ, đã tha thứ cho chúng ta.

ĐÀN ÔNG

Một số người luôn đến đúng giờ

Một số người thường xuyên lỗi hẹn

Một số người mở vết thương ra

Một số người khâu nó lại

Một số người để chùm cỏ dại

Một số người đặt viên kim cương

Một số người không làm gì cả

Khi em đi qua

Lần thứ ba khẽ chạm vào tay.

LÀNG QUÊ

Khi anh trở về

Người vợ đã chết

Vết máu khô trên ngực

Trong bụi tre cú rúc liên hồi

Tiếng thứ nhất: anh không nghe

Tiếng lần thứ hai: anh dừng lại

Tiếng thứ ba: anh lờ mờ nhận ra

Anh đặt thang thuốc bắc lên thềm nhà

Cúi đầu, lùi lại

Rồi nhổ sào

Rời bến.

NHỮNG NGƯỜI DŨNG CẢM

Những người dũng cảm thật hiếm hoi

Những người thông minh còn hiếm hoi hơn nữa

Và những người tử tế còn hiếm hơn gấp bội

Và tất cả những thứ ấy cộng lại

Bạn chỉ gặp một người một lần một đời

Như bạn đi dưới trời mưa tầm tã

Không mũ, không giầy, sấm chớp đì đùng, một chiếc xe hơi

Tấp vào lề, cửa mở

Bạn không có thì giờ lựa chọn

Nhìn trước nhìn sau, lắc đầu

Nó chạy vụt đi, bạn tiếp tục bước, mưa ngày một mau, bạn nghĩ thầm

Thế rồi bạn đi mãi, một mình, suốt buổi chiều

Đôi khi

Bạn gặp một người thông minh nhưng không dũng cảm

Một người dũng cảm nhưng không tử tế

Một người tử tế nhưng không thông minh

Như những chiếc xe hơi chạy vù qua, có khi quá nhanh

Như kẻ bận rộn, có khi tà tà quá chậm

Như kẻ lạc đường, lớ ngớ chờ bạn giúp đỡ, chứ không phải

Ngược lại, và bạn cứ một mình dưới trời mưa đi mãi.

THẬT VUI MỪNG

Thật vui mừng

Khi anh ngồi xuống bên em

Sương bay mờ hồ Gươm

Anh cứ tưởng Hà nội không còn hồ Gươm

Thật ấm lòng

Đi qua Đại nội

Đâu còn thấy ngọn cờ nào bay phấp phới

Chỉ có sen hồng sen hồng

Thật vui mừng

Ngồi quán bên đường

Trước tô bún bò bốc khói

Đặt ba lô lên bàn

Trước khi ăn cúi lạy một lạy

Trong ba lô là nắm đất nhỏ

Trong nắm đất một người về quê cũ

Nhá thơ Hoàng Hưng & Nguyễn Đức Tùng

Vợ chồng Nguyễn Đức Tung & Cố thi sĩ Du Tử Lê

Đứng: Nguyễn Đức Tùng, nv Ngô Thị Kim Cúc, ...., Việt Yến Lê, Nguyễn Phú Yên

Ngồi: Phan Nguyên, nb Lưu Trọng Văn

PN & NDT

SG 10/2024

Trở về

Danh Sách Tác Giả

Chân Dung Văn Nghệ Sĩ

Emprunt Empreinte

MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.

MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.

E.E - Emprunt Empreinte - Mượn Dấu Thời Gian

Chủ Nhật, 9 tháng 4, 2023

Nguyễn Đức Tùng