Phan Huy Lê
(23/2/1934 – 23/6/2018)
Hưởng thọ 84 tuổi
Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân và một trong những chuyên gia về lịch sử Việt Nam
Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam từ Khóa II đến khóa VI (1990 – 2015)
Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học năm 2016
Ông là một trong "tứ trụ" của nền sử học Việt Nam (Lâm, Lê, Tấn, Vượng)
Ông sinh ngày 23 tháng 2 năm 1934 tại xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Ông là thành viên của dòng họ Phan Huy Lộc Hà. Thân sinh là Phan Huy Tùng (1878 – 1939, đỗ Hội nguyên và Tam giáp đồng Tiến sĩ khoa Quý Sửu –1913), Lang trung Bộ Hình triều Nguyễn, anh cả là cựu Thủ tướng Việt Nam Cộng hòa Phan Huy Quát. Mẹ ông là người dòng họ Cao Xuân giàu truyền thống khoa bảng với các danh nhân như Cao Xuân Dục, Cao Xuân Tiếu, Cao Xuân Huy.[4] Một "chi phái Phan Huy" năm 1787 đã ra ở làng Thụy Khuê xã Sài Sơn huyện Quốc Oai, Hà Nội, với các danh nhân như Thượng thư, nhà ngoại giao Phan Huy Ích, nhà bác học Phan Huy Chú, Thượng thư – nhà văn hóa Phan Huy Vịnh.[5]
Tiểu sử
Phan Huy Lê sinh ngày 23 tháng 2 năm 1934 tại xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Năm 1952, ông học Dự bị Đại học ở Thanh Hóa. Năm 1956, ông tốt nghiệp cử nhân Sử – Địa trường Đại học sư phạm Hà Nội, sau đó ông được nhận chức danh Trợ lý giảng dạy Bộ môn Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, Khoa Lịch sử trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.[6]
Năm 1958, ông là chủ nhiệm Bộ môn Lịch sử Việt Nam cổ trung đại khi mới 24 tuổi. Năm 1988 đến nay, ông đảm nhiệm vị trí Chủ tịch hội Sử học Việt Nam. Năm 1988, ông sáng lập Trung tâm Trung tâm hợp tác nghiên cứu Việt Nam (thuộc Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội), tiền thân của Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và Giao lưu văn hóa, sau này là Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển.[7] Năm 1995, ông sáng lập Khoa Đông phương học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.[8] 2004-2009, ông giữ chức Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo cho Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và Giao lưu văn hóa đã phát triển thành Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển.[4]
Giáo sư Phan Huy Lê qua đời vào lúc 13 giờ 6 phút ngày 23 tháng 6 năm 2018 tại Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, hưởng thọ 84 tuổi.[9]
Phong tặng
Giáo sư Phan Huy Lê (trái) ngày 20 tháng 3 năm 2017 tại Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam.
Ông được Nhà nước phong hàm giáo sư đợt đầu tiên (năm 1980) (nhưng không phải là lần phong hàm giáo sư theo Quyết định 162/CP do Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký ngày 11 tháng 9 năm 1956 về việc phong hàm giáo sư cho 29 nhà giáo, nhà khoa học tiêu biểu); danh hiệu Nhà giáo Nhân dân (năm 1994); Giải thưởng Nhà nước (năm 2000).
Ông là người Việt Nam đầu tiên được Nhật Bản trao tặng Giải thưởng quốc tế văn hóa châu Á Fukuoka (năm 1996)[10].
Năm 2002, ông được Chính phủ Pháp trao tặng Huân chương Cành cọ Hàn lâm[11].
Năm 2011, ông được Báo Thể thao Văn hóa trao tặng giải thưởng "Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội"[12].
Tháng 5/2011, ông được bầu làm viện sĩ thông tấn nước ngoài (Correspondant étranger[13]) của Viện Hàn lâm Văn khắc và Mỹ văn Pháp[14][15].
Năm 2014, ông được nhận Giải thưởng danh dự Pháp ngữ năm 2014 (Prix d’honneur de la Francophonie 2014) do nhóm các Đại sứ quán, phái đoàn và tổ chức Pháp ngữ tại Hà Nội (GADIF) trao tặng[16]. Năm 2016, ông được Viện Viễn Đông Bác cổ (Pháp) trao bằng Tiến sĩ danh dự[17].
Năm 2016, ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học cho công trình Lịch sử và Văn hóa Việt Nam – Tiếp cận bộ phận. Ngày 17/10/2017, Đại sứ quán Nhật Bản truy tặng Bằng khen của Bộ trưởng Bộ ngoại giao Nhật Bản cho GS. Phan Huy Lê vì Giáo sư Phan Huy Lê vì những đóng góp to lớn của ông cho sự phát triển của quan hệ hữu nghị, tin cậy lẫn nhau giữa Nhật Bản và Việt Nam[18].
Tác phẩm
1
Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam. Tập II
Nhà xuất bản Giáo dục, 1960; tái bản 1962.
2
Tìm hiểu thêm về phong trào nông dân Tây Sơn
Nhà xuất bản Giáo dục, 1961.
3
Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam (chủ biên). Tập III
Nhà xuất bản Giáo dục, 1960; tái bản 1965.
4
Nguyễn Trãi, Quân trung từ mệnh tập
(Chú thích về lịch sử và địa lý). Sử học, 1961.
5
Khởi nghĩa Lam Sơn và phong trào đấu tranh giải phóng đất nước vào đầu thế kỉ XV
(viết chung)
Nhà xuất bản Khoa học Xã hội,1965, tái bản: 1969.
6
Nguyễn Trãi toàn tập
(Chú thích, bổ sung và sắp xếp lại phần“Quân trung từ mệnh tập và chiếu biểu triều Lê”). Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 1976.
7
Một số trận quyết chiến chiến lược trong lịch sử dân tộc
(viết chung)
Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, 1976.
8
Khởi nghĩa Lam Sơn
(In lần thứ ba, có bổ sung và sửa chữa)
(viết chung)
Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 1977.
9
Lịch sử Việt Nam (14-6-1958), Tập 2
(Giáo trình Lịch sử Việt Nam)
Đại học Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, 1978.
10
Nguyễn Trãi (1380 – 1442)
(viết chung)
1980.
11
L’itinéraire d’un historien britanique
(viết chung)
Le courier du Vietnam 1/1982.
12
Lịch sử Việt Nam, Tập I
(viết chung)
Đại học và Trung học chuyên nghiệp, 1983; tái bản: 1985 và 1991.
13
Nghệ Tĩnh hôm qua và hôm nay
(chủ biên)
Nhà xuất bản Sự thật, 1985.
14
Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 và 1288
(viết chung)
Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, 1988.
15
Văn hoá Việt Nam tổng hợp: những bước đi của lịch sử Đại thắng Thăng Long xuân Kỉ Dậu (1789)
(viết chung)
VHVN, 1989.
16
Phan Huy Chú: Hải Trình chí lược / Récit sommaire d’un voyage en mer (1933)
(do Phan Huy Lê, Claudine Salmon & Tạ Trọng Hiệp dịch và giới thiệu)
Cahier d’Archipel 25, Paris, 1994.
17
Địa bạ Hà Đông
(Chủ trì)
Trung tâm Hợp tác Nghiên cứu Việt Nam xuất bản, 1995.
18
Thăng Long – Hà Nội
(viết chung)
Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 1995.
19
Gia tộc và gia phổ Việt Nam
(tiếng Nhật) do S. Tsuboi biên tập, Nhật Bản, 1995.
20
Lịch sử và Văn hóa Việt Nam, Tiếp cận bộ phận
(2012)
Hoạt động gây tranh cãi
Câu chuyện về Lê Văn Tám
Trong bài viết đăng trên tạp chí Xưa và Nay số ra tháng 10 (năm 2009), giáo sư sử học Phan Huy Lê nói rằng ông đã được Giáo sư Trần Huy Liệu, Viện trưởng Viện sử học và cũng là Bộ trưởng Tuyên truyền hồi thập niên 1940 kể cho nghe nhân vật Lê Văn Tám là do ông Liệu dựng lên để cổ vũ tinh thần chiến đấu của người Việt. Ông Phan Huy Lê cũng nói rằng ông Trần Huy Liệu đã nói với ông và hai người khác trong một cuộc gặp: Sau này khi đất nước yên ổn, các anh là nhà sử học, nên nói lại giùm tôi, lỡ khi đó tôi không còn nữa. [20].
Thời đại Đồng thau
Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng bị phê phán là đã sai lầm khi dùng thuật ngữ thời đại đồng thau trong các sách của ông biên soạn, là quyển Giáo trình Lịch sử Việt Nam tập 1 (NXB Đại học và Trung học chuyên nghiệp, H.1991; các tác giả: Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Lương Ninh) [23]. Theo tác giả Lê Mạnh Chiến: Sai lầm này là một “công trình tập thể”, trong đó có đóng góp to lớn của các GS Trần Quốc Vượng, Phan Huy Lê… Chính các ông đã rao giảng nó, truyền bá nó, tự hào về nó và ra sức bảo vệ nó.[24][25]
Tuy nhiên, về vấn đề này, Giáo sư Phan Huy Lê đã trả lời rõ ràng rằng: "Đây là thuật ngữ khảo cổ học do các nhà khảo cổ học đưa ra tương ứng với thuật ngữ “bronze age” trong tiếng Anh, từ những năm 1960. Tôi là một nhà sử học, không liên quan gì đến sự ra đời của thuật ngữ này. Đúng là thuật ngữ này được giới khảo cổ học sử dụng phố biến và khi khai thác các tư liệu khảo cổ học, người nghiên cứu thuộc các chuyên ngành khác, trong đó có tôi, cũng dùng theo." Ngược với các phê phán của Lê Mạnh Chiến, Giáo sư Phan Huy Lê khẳng định mình "với tư cách Phó trưởng ban thứ nhất Ban biên soạn đã cùng GS Nguyễn Văn Chiển là Ủy viên Ban thường trực, mời đại diện tiểu ban Khảo cổ học lên làm việc và sau khi trao đổi, Tiểu ban đã chỉnh sửa lại thành mục từ “thời đại đồ đồng”, trong đó có ghi chú “trước đây trong ngành khảo cổ học VN quen gọi là thời đại đồng thau” (TĐBKVN, T.IV, tr.262)". Thực tế ghi chép trong Từ điển Bách khoa cho thấy Giáo sư Phan Huy Lê không phải là người cố tình sử dụng thuật ngữ "đồng thau" như Lê Mạnh Chiến phê phán, mà chính là người góp phần đính chính thuật ngữ "đồng thau" trong nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học.[26]
Chú thích
^ Ngọc Diệp (ngày 23 tháng 6 năm 2018). “Giáo sư sử học Phan Huy Lê vừa qua đời ở tuổi 84”. Tuổi Trẻ. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 6 năm 2018.
^ Nhà sử học của nhân dân, Báo ảnh Việt Nam.
^ Theo gia phả và tài liệu còn lưu lại của dòng họ Phan Huy, tr. 160.
^ Hà Văn Thùy. Lời ai điếu cho một thời "tứ trụ". khoahocnet, 18/07/2018. Truy cập 1/04/2019.
^ http://www.city.fukuoka.lg.jp/fu-a/en/culture_prizes/detail/33.html. |tựa đề= trống hay bị thiếu (trợ giúp)
^ Huy chương Văn hóa- Giáo dục hạng 3, hạng thấp nhất tặng cho giáo sư trên 15 năm tuổi nghề
^ Từ điển Dictionnaire Francais-Vietnamien của Ủy ban Khoa học xã hội do Lê Khả Kế chủ biên định nghĩa: "Correspondant: (nghĩa số 3) hội viên thông tấn. [Membre] Correspondant de l'Académie: viện sĩ thông tấn" (tr.328, bản in năm 1997).
^ Giáo sư Phan Huy Lê được cộng đồng Pháp ngữ vinh danh. Dân Trí Online, 15/03/2014.
^ “GS. Phan Huy Lê Trường ĐHKHXH&NV”. ussh.vnu.edu.vn. Truy cập 16 tháng 5 năm 2015.
^ “Tranh luận về Lê Văn Tám tiếp tục”. BBC. Truy cập 22 tháng 7 năm 2016.
^ Lý Châu Hoàn. Sự thật về "Đuốc sống" Lê Văn Tám ! Tuần báo Văn Nghệ TP.HCM số 383. 12-2015.
^ Lại nói chuyện lịch sử. Văn nghệ TP Hồ Chí Minh, 23/12/2015.
^ Thế giới mới số 534, ra ngày 5/5/2003, Có hay không “thời đại đồng thau” ở nước ta
^ Đôi điều về nạn cống vải, báo Đại biểu nhân dân số 13 (2492) ngày 13.1.2011
^ Lê Thúc Thông (1925), “Nam sử liệt truyện khảo cứu (I)”, Tạp chí Nam Phong.Q.17(100), tr.332-334.
Liên kết ngoài
(Theo Wikipedia)
Trở về
MDTG là một webblog mở để mỗi ngày một hoàn thiện, cập nhật sáng tác mới cho từng trang và chỉ có thể hoàn hảo nhờ sự cộng tác của tất cả các tác giả và độc giả.
MDTG xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ tinh thần của các văn hữu đã gởi tặng hình ảnh và tư liệu đến webblog từ nhiều năm qua.
